Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat deze aflevering over Conservenfabriek Jonker Fris in Heusden en Vlijmen. De geschiedenis van Jonker Fris begint in Vlijmen aan het begin van de twintigste eeuw. Het bedrijf ‘N.V. Van Wagenberg-Festen Industrie en Handel’ bestaat dan uit een leerlooierij, een mandenmakerij en een handel in groente en fruit.
De manden worden voornamelijk gebruikt om groente en fruit in te vervoeren. In 1921 koopt directeur-eigenaar Johan van Wagenberg de ‘Heusdense Conservenfabriek’. Onder leiding van zijn zoon Louis groeit dit bedrijf uit naar de grote conservenfabriek Jonker Fris, dat uiteindelijk wordt overgenomen door Neerlands Glorie. In 2008 wordt de fabriek gesloten, de productie naar HAK in Giesen overgeplaatst en momenteel wordt het complex afgebroken.
De Box in Vlijmen
De enorme tuinen van de familie Wagenberg staan vol met fruitbomen, bessen- en frambozenstruiken. In 1914 wordt opdracht gegeven voor de bouw van een nieuw pakhuis, bekend als De Box. Het wordt gebruikt voor de opslag en het schilderen van manden, het reinigen en schillen van groenten en fruit en voor het inpakken ervan in manden en vaten. Voor de groenten- en fruithandel zijn likeurstokerijen en conserven- en vruchtensapfabrieken hun grotere klanten. Veel wordt geëxporteerd naar Duitsland en België, maar Engeland spant de kroon. Het ‘zachte’ fruit gaat daar in de jam, een groeimarkt.
Heusdense Conservenfabriek
In 1909 wordt aan de Maasdijk in Heusden een moderne conservenfabriek gebouwd met woning en laboratorium. Al op 18 maart 1911 verlaten de eerste blikken, gevuld met spinazie, de fabriek. De zaken gaan voorspoedig maar op 10 februari 1913 komt door een tragisch auto-ongeluk directeur Felix von Oven om het leven. Deze gebeurtenis veroorzaakt een grote omslag in het bedrijf en begin januari 1914 is er al een faillissementsverkoop. De fabriek ligt enige tijd stil maar in 1915 komt zij in handen van de Belgische conservenfabriek Van de Poel uit Stabroek (B). Ten gevolge van een ernstige ziekte overlijdt Arthur van de Poel op 9 juni 1918. Opnieuw een slag voor de conservenfabriek. Op 16 april 1921 koopt Johan van Wagenberg het bedrijf met de bedoeling om er, zoals in Vlijmen, enkele maanden per jaar groenten en fruit te verpakken en daarnaast er een mandenfabriek te hebben. Tussen 1924 en 1934 wordt een gedeelte van het gebouw verhuurd aan melkproductenfabriek V.Z. Verenigde Zuivelbereiders te Rotterdam.
Manden verdwijnen
In de dertiger jaren wordt het bedrijf een niet onbelangrijke speler in de conservenindustrie. Thomassen en Drijver uit Oss is de blikleverancier. Men begint met soep in blik, gevolgd door spinazie en ook wordt fruit verwerkt tot fruitpulp en ingeblikt. Veiling Drunen is belangrijk voor de toelevering. Het bedrijf gaat voor de verpakking, transport en opslag steeds meer over op kisten, vaten en pallets, waardoor de mandenmakeractiviteiten geleidelijk verdwijnen. Na de overname blijkt Louis, de zoon van Johan van Wagenberg, erg ingenomen te zijn met de aankoop. Hij gaat begin jaren ’30 op 19-jarige leeftijd werken op hun kantoor in Londen. Een paar dagen voor het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog wordt Louis door zijn vader uit Londen teruggeroepen om de conservenfabriek te gaan leiden.
Oorlogsjaren
Tijdens de oorlog verwerken de ruim 240 medewerkers vooral pulp-gepureerde kruisbessen, zwarte en rode bessen, frambozen, voor de export. Duitsland is een grote afnemer van hun rode bessensap. Het nazibewind is overtuigd dat dit sap medicinale werking heeft en tevens de Arische kenmerken versterkt: mooiere blauwe ogen, blonder haar en sterkere genen. Enige weken is Louis gegijzeld geweest in Kamp Haaren. Bij het onderduiken op het einde van 1944 van 47 geallieerde militairen in Elshout speelt Louis een belangrijke rol in de financiële ondersteuning, waardoor de verzetsgroep op de zwarte markt voedsel kan kopen.
Fruit, groente en ….jam
Na de oorlog gaat het bedrijf zich echt toeleggen op het inblikken van groente. Veelal wordt onder private label geleverd aan ketens als De Gruyter, Albert Heijn, De Spar. Met de leus ‘Jonker Fris. Heerlijk fruit en groente uit eigen boomgaarden en tuinen’ wordt reclame gemaakt. Veel komt van De Tongelaar, een 274 ha groot natuur- en landbouwgebied tussen Grave en Mill, gekocht in 1918. De enorme vraag naar jam in Engeland brengt Louis op het idee om ook jam te gaan maken. ‘Wat ze in Engeland kunnen, kan ik ook’. Met behulp van het receptenboekje van zijn moeder gaat hij zelf experimenteren. Het blijkt moeilijker dan gedacht, hij is toch meer een zakenman dan een jammaker. Als hij Jo van Vught binnenhaalt, die er wel verstand van heeft, lukt het wel. Samen vormen ze een krachtig duo dat het bedrijf naar grote hoogte stuwt. In de vijftiger en zestiger jaren blijft het bedrijf zich uitbreiden. Fabriekshallen worden gebouwd, er wordt geïnvesteerd in productiemachines en overal in het land worden met boeren en/of commissionairs leveringscontracten afgesloten. Later wordt dat overgenomen door verzendhandelaren die de verantwoordelijkheid nemen vanaf zaad tot en met oogst.
In andere handen
Tot 1958 gebeurt de gehele bedrijfsadministratie van het bedrijf nog in Vlijmen. Begin jaren ’60 gaat Louis zich oriënteren op een verkoop van de conservenfabriek. In 1962 verkoopt hij het bedrijf aan het Amerikaanse Consolidated Foods Corporation, maar hij blijft directeur. Nieuwe producten zoals vlaaivulling komen door dit bedrijf op de Nederlandse markt. De merknaam Jonker Fris wordt in 1972 ook de bedrijfsnaam. Er volgen topjaren. Maar het gebruik van blik als verpakkingsmiddel voor groente verschuift naar glas. In 1984 wordt een grote zuiveringsinstallatie geplaatst, in 1989 de Stork-sterilisatietorens en in 1991 een grote warmtekrachtcentrale. In 1992 wordt het bedrijf geconfronteerd met een grote uitslaande brand en de schade is anderhalf miljoen gulden.
Overnames volgen: in 1989 door Suiker Unie, 1998 door het Britse Hillsdown en in 2005 samen met HAK gekocht door Neerlands Glorie. In 2008 sluit de fabriek en de productie gaat naar HAK Giessen. Het fabrieksterrein in Heusden wordt gekocht door Staalbedrijf van Sluisveld uit Heesbeen. Als herinnering resteert nu nog de fabrieksschoorsteen.
Bart Beaard
De Heusdensche Conservenfabriek in het begin van de 20ste eeuw. Rechts de Eilandsebrug over het Heusdens Kanaal. Collectie Ton de Hart.
Luchtfoto van het voormalige complex Jonker Fris. Collectie SALHA
Gerard Scholten, burgemeester van Heusden, in gesprek met Louis van Wagenberg (rechts). De foto is genomen bij de officiële start van de restauratie van de vestingwerken op 9 mei 1968. Collectie SALHA.
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan. Aanvoerder van het lokale nieuws.
< Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
< Wist u dat wij iedere morgen meer dan 2500 nieuwsbrieven verzenden
< Wist u dat wij iedere dag meer dan 10.000 bezoekers hebben op onze website
< Adverteren op Heusden.Nieuws.nl stuur een mail
