Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat deze aflevering over Brabants Mooiste Boerderij. In 2011 wordt de monumentale boerderij van Marja Kivits ofwel Marie van de Middelhaai aan de Nassau Dwarsstraat 5 te Vlijmen, in een boerderijenwedstrijd van Stichting de Brabantse Boerderij en de Brabantse dagbladen uitgeroepen tot Brabants Mooiste Boerderij (categorie herbestemd).
Rijksmonument 37873
Rijksmonumentenzorg omschrijft de boerderij als volgt: ‘Midden 18de-eeuwse boerderij van het dwarsdeeltype onder met riet gedekt wolfsdak. Het metselwerk in kruisverband. In de voorgevel met gepleisterde plint en vlechtingen, een 6-ruits schuifvenster, een deur met gedeeld bovenlicht, twee 16-ruits schuifvensters en een 9-ruits zoldervenster. In de linkergevel enige kleine vensters, twee deuren en iets terugliggend ten opzichte van de gevel de deeldeuren. In de rechterzijgevel een 4-ruits schuifvenster en enige stalvenstertjes. In de achtergevel met vlechtingen twee staldeurtjes en ook enige stalvenstertjes. Staafankers. In het interieur vloer van oude plavuizen, wand met twee bedsteden en hoekkast, plafond bestaande uit enkelvoudige balklaag met profiel en eiken vloerdelen in de woonkamer; vloer van Naamse plavuizen met plint van Naamse steen in de gang; pomp met hardstenen gootsteen in keuken; paneeldeuren’.
Marja, sinds 1991 eigenaresse, stelt dat de boerderij van omstreeks 1650 is en destijds fitselstekwanden (gevlochten teenhout aangesmeerd met mest en leem) heeft gekend en in de voorgevel kruiskozijnen met spijlen en halve luikjes. Het bewijs daarvoor vormen de lage, niet dragende zijmuren en de (huiskamer)raamkozijnen, dat gerenoveerde kruiskozijnen blijken, waarin de opgestopte spijlen- en duimgaten tot op heden duidelijk zichtbaar zijn. Aan de glasmaat van de ruitjes is af te lezen dat de renovatie omstreeks 1750 uitgevoerd moet zijn. De oudste akte die zij heeft gevonden, is een boedelinventaris uit 1744 uit het Oud Rechterlijk Archief van Vlijmen waarin de boerderij een ‘huysje’ wordt genoemd. Vermoedelijk heeft de renovatie vlak daarna plaatsgevonden, want bij de verstening van de voorgevel is het huis langer gemaakt te zien aan de verlenging van de lengtebalken.
En verder..
Omstreeks 1890 is de boerderij luxe verbouwd en heeft grote terugspringende deeldeuren gekregen in de zuidelijke zijgevel om met een kar hooi naar binnen te kunnen rijden. Verder kent deze gevel een staldeur en een achterdeur van 1 meter 54 cm. alsmede een kelderraampje met spijlen en een 8-ruits schuifvenster van de geut. Binnen zijn er: het klompenhok, het achterhuis met houtgestookte sopketel, de paardenstal voor een boerenknol en de grupstal uit 1938 op de plaats van de voormalige potstal voor destijds twee koeien en een varken, de plee met poepdoos, de geut of keuken met pomp en kelder, de gang, den herd of woonkamer met rode plavuizen. In den herd een schouw, hoekkast in de originele licht grijsgroene kleur en bedstede met kribbe voor de kleine.
In de stal zijn een aantal van de totaal vijf eikenhouten gebintenparen te zien, die het skelet vormen van de boerderij. In de hele boerderij zijn oude bouwdetails zichtbaar als pen- en gatverbindingen, bossingpanelen, diverse schaafprofielen, houten deurkrukken, wervels, grendels, scharnieren, plavuizen etc. De boerderij is sinds de verbouwing van 1890 onveranderd gebleven en vormt Heusdens oudste authentieke boerderij.
Bak-eest
Een tiental meters zuidelijk van de boerderij, midden op het erf, staat een 19e eeuwse bakstenen bijgebouwtje met Oudhollandse pannen dat in het verleden een drieledige functie heeft gehad: bakhuis met oven, hopeest voor het drogen van hopbellen en een karnruimte waarin een hond er in een looprad voor zorgde dat de karnstaf ronddraaide.
Rieten dak
Het door een kraaienplaag getergde rieten dak van de boerderij is in 2013 zonder enige subsidie vervangen. Marja heeft dit zelf bij elkaar gepraat en gezongen onder meer met haar benefietconcert Lekkaozie, aangevuld door een crowdfundingsactie van Stichting de Brabantse Boerderij, feitelijk dus gedragen door het Brabantse volk.
Living History
Marja woont op aloude manier in de boerderij met stoelen met biezen zittingen, slaapt in de bedstee, poetst met zand, zeep en soda en eet ouderwetse groenten uit haar moeshof. In de bessentijd is eenieder welkom om bessen te plukken. De boerderij vormt een levend museum waar eenieder de 19de-eeuwse boerensfeer aan den lijve ervaart.
Rondleiding en Concert in den herd
Al bijna 20 jaar geeft Marja als boerin Marie van de Middelhaai van anno 1890 in sappig dialect rondleidingen. Na een ‘bakske’ met een snee ‘arrekescake’ geeft zij aansluitend een concert in den herd van zelfgemaakte dialectliedjes over het aloude, eenvoudige, alledaagse, tevreden boerenleven. Ook geeft zij sfeervolle kerstconcertjes.
Bedreiging
Sinds 2008 zijn er gemeentelijke nieuwbouwplannen voor de omgeving waarin de boerderij staat. Op 9 februari 2021 heeft gemeente Heusden definitief voor nieuwbouw naast en vol in het zicht van de boerderij gekozen waardoor de door Marja zorgvuldig bewaarde 19de-eeuwse sfeer verloren zal gaan. Het College stelt dat het geen 1890 kan blijven en dat contrast met nieuwbouw de boerderij mooier zal doen uitkomen. Het College vindt een advies van de gemeentelijke Commissie Ruimtelijke Kwaliteit voldoende en wil graag de bouwkavels verkopen. Marja vreest teloorgang van de tot op heden behouden 19de-eeuwse sfeer van haar levend museum. Haar bezwaar ligt ter behandeling bij de Raad van State. Zij is tevens een petitie begonnen en Stichting de Brabantse Boerderij en Bond Heemschut steunen haar daarbij.
Dialectwoordenboek
Marja heeft gedurende de laatste zes jaren een plaatselijk dialectwoordenboek samengesteld waarin het dialect van Haarsteeg, Nieuwkuijk en Vlijmen is vastgelegd, opdat het niet verloren gaat. Taalwetenschapper Yoïn van Spijk heeft haar begeleid. Zij heeft voornamelijk gebruik gemaakt van het dialect van haar vader en daarnaast van 30 plaatselijke informanten. Het boek is tevens een cultuurhistorisch naslagwerk met plaatselijke anekdotes, zwart-wit foto’s, recepten en liedjes uit het ouderwetse boerenleven. Het telt 1012 bladzijdes, weegt 2,7 kg en vormt samen met haar levend museum haar levenswerk.
Filmpjes
Om de 19de-eeuwse sfeer van haar boerderij vast te leggen met moeshof, graasweides, fruitboomgaardje en houtwal is, geholpen door haar hartsvriendin Mimp, haar nieuwste project: het filmen van al haar (96) zelfgeschreven dialectliedjes alsmede het voorlezen van haar wekelijkse dialectstukjes in Weekblad Heusden.
Meer info op de website: www.marievandemiddelhaai.nl.
Bart Beaard
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan. Aanvoerder van het lokale nieuws.
< Kijk hier voor agenda
< Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
< Wist u dat wij iedere morgen bijna 3000 nieuwsbrieven verzenden
< Wist u dat wij iedere dag meer dan 10.000 bezoekers hebben op onze website
< Adverteren op Heusden.Nieuws.nl stuur een mail
