Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat het in deel 111 van Historisch Heusden over Martelaren van Gorcum en Heusden. In de nacht van 8 op 9 juli 1572, nu 450 jaar geleden, zijn in Brielle negentien rooms-katholieke geestelijken opgehangen.
Het zijn priesters en kloosterlingen die tijdens de Tachtigjarige Oorlog gevangen genomen zijn door watergeuzen, onder leiding van Willem van der Marck – de heer van Lumey, in Gorinchem gevangen genomen, er gemarteld en naar Brielle overgebracht. Omdat de geestelijken trouw zijn gebleven aan hun katholieke geloofsovertuiging zijn zij ter dood veroordeeld. In een oude turfschuur buiten de stad zijn ze opgehangen en begraven in twee graven naast deze schuur. Later heeft de groep bekendheid gekregen als Martelaren van Gorcum. Dit artikel is een beschrijving van hetgeen in onze gemeente Heusden nu nog herinnert aan deze groep martelaren.
Jan de Huter, heer van Oudheusden
De verering van deze groep martelaren in onze gemeente gaat terug tot het begin van de 17e eeuw. De familie De Huter, die in het bezit is van de heerlijkheid en het kasteel van Oudheusden, geeft opdracht om ‘seeckere dootsbeenderen’ van de opgehangen martelaren in de buurt van de zuidpoort van Brielle clandestien te laten opgraven. Leendert Dircxsen doet de opgraving in de nacht van 12 op 13 november 1617. In de kapel van het kasteel te Oudheusden worden de opgegraven relieken vereerd, aanvankelijk privé, later ook in het openbaar. De familie De Huter voelt zich zeer betrokken bij de martelaren, temeer omdat hun heeroom Pontus de Huyter aan de terechtstelling in 1572 is ontkomen door zijn geloof tijdelijk te verloochenen. Op 10 oktober 1690 geeft de Antwerpse bisschop verlof tot publieke verering van de relieken in de nieuwe schuurkerk te Elshout. Ter herinnering hieraan is er in Oudheusden een ‘De Huterstraat’.
Elshout
Wanneer in Elshout de nieuwe neogotische kerk gebouwd wordt, krijgt de Elshoutse kunstenaar Hendrik van der Geld de opdracht voor het maken van de inrichting van de kerk. In 1876 maakt hij het eikenhouten retabel met het thema ‘Martelaren van Gorcum’ met twee etages, die elk drie nissen hebben. Voor alle nissen vervaardigt de kunstenaar gepolychromeerde reliëfs met een thema over de martelaren. De middelste nis in de bovenste etage heeft een hogere spitsboog en bevat een neogotische schrijn met relieken van de martelaren. De relieken, afkomstig van de opgraving in 1617, bestaan deels uit een bovenarmbeen en deels uit een onderarmbeen. Dit volgens een anatomische indicatie in 1919 van de Heusdense geneesheer August Otto.
De kerktoren van Elshout had drie luidklokken, maar tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn ze door de Duitsers verwijderd. In 1950 zijn er nieuwe klokken gekomen, waarvan één door de Elshoutse bevolking is geschonken. Deze klok heeft een tekst welke refereert aan de groep martelaren:
ALS HERAUT DER MARTELAREN, VAN GORCUM’S DIERB’RE HELDENTAL, ROEP IK: STAAT GELIJK DIE SCHARE, PAROCHIANEN IN UW GELOOF STEEDS PAL, TIJDENS PASTORAAT VAN G.C. VERSTEEG, KERSTMIS H. JAAR 1950.
Jaarlijks wordt op 9 juli, de dag waarop de martelaren ter dood zijn gebracht, door de koster een vereringopstelling gemaakt. De schrijn met de relieken wordt op een sokkel geplaatst. Kaarsen branden dan de gehele dag.
Norbertijner parochies
Tot de groep martelaren behoren de priesters Adrianus Jansen van Hilvarenbeek en Jacobus Lacops van Oudenaarde uit de Orde der Norbertijnen. In onze omgeving hebben de Norbertijnen van de vroegere Abdij van Berne en later Heeswijk steeds het patronaatsrecht gehad in de parochies van Bokhoven, Elshout, Engelen, Haarsteeg, Hedikhuizen en Vlijmen waardoor er altijd in deze parochies veel affiniteit met deze orde is geweest. Elke parochiekerk heeft in het koor beelden van de twee Norbertijner martelaren. De beelden van de vroegere kerk in Hedikhuizen staan nu op sokkels bij het retabel in Elshout.
Drunen en haar zouaven
Op 29 juni 1867 zijn de Martelaren van Gorcum in de Sint Pieter in Rome door Paus Pius IX heilig verklaard. Jacobus van Rijckevorsel, toenmalig pastoor van Drunen, is voor die gelegenheid naar Rome afgereisd. Daar ontmoet hij de groep van elf Drunense jonge mannen, die daar als zouaaf in het pauselijke leger dienen. Van Rijckevorsel krijgt met de Drunense zouaven de gelegenheid voor een audiëntie bij de paus. Tijdens deze audiëntie wordt aan de Paus om een steen verzocht voor de eerste steenlegging van de nieuw te bouwen Lambertuskerk. De travertijnsteen, gekapt uit de Catacomben van Callixtus, komt naar Drunen wordt op 2 september 1872 gelegd.
Tijdens de bevrijding op 4 november 1944 wordt de kerk verwoest. Maar op zondag 20 april 1953 wordt de eerste steen gelegd van de nieuwe Lambertuskerk en hierin is de travertijnsteen van de oude kerk ingewerkt.
Het interieur van de nieuwe kerk is geheel verzorgd door de kunstenaar Lucas van Hoek uit Goirle. Hij heeft het ontwerp gemaakt van het hardstenen altaar met de hoge opstand, welke gemaakt is van franse kalksteen als een omlijsting van een tafereel. Er zijn zeven taferelen. De eigenlijke lijst is een muraille met de symbolen van negentien zegepalmen en stroppen, die verwijzen naar de Martelaren van Gorcum. De symbolen zijn gebrandschilderd met zwarte grisaille op opaline- of melkglas.
Processiebedevaarten naar Brielle
De heiligverklaring van de martelaren in 1867 en de oprichting van een bedevaartcomplex in Brielle in 1880 geeft de verering van de martelaren een nieuwe stimulans. Door Broederschappen worden de jaarlijkse bedevaarten georganiseerd in de periode van 9 juni tot 18 augustus en op het hoogtepunt zijn die er vanuit 34 verschillende plaatsen geweest. In onze regio lopen de pelgrims aanvankelijk vanuit de verschillende dorpen naar de haven in Heusden en nemen daar één van de Bossche stoomboten. Later gaan de pelgrims met autobussen of met eigen vervoer. Voor de bedevaarten zijn vele processievaandels gemaakt en de priesters beschikken over kazuifels met afbeeldingen van de martelaren. In Brielle nemen zij deel aan de Plechtige Omgang. In de jaren zestig van de vorige eeuw verwatert de devotie. Sinds een 10-tal jaren is er weer een opleving met een Bedevaartseizoen in Brielle. Meer info hierover op www.martelarenvangorcum.nl.
Bart Beaard
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan. Aanvoerder van het lokale nieuws.
< Kijk hier voor agenda
< Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
< Wist u dat wij iedere morgen meer dan 3750 nieuwsbrieven verzenden
< Wist u dat wij iedere dag meer dan 10.000 bezoekers hebben op onze website
< Adverteren op Heusden.Nieuws.nl stuur een mail
