Vanaf vrijdag 17 april zendt de Heusdense Televisie en Radio (HTR) weer een nieuwe aflevering uit van Het Streekarchief. In aflevering 52 treffen presentator Leo Swaans en streekarchivaris Hildo van Engen elkaar in de weilanden tussen Oudheusden en Elshout, op zoek naar de historie van de eendenkooien.
Juist hier, in laaggelegen en dus natte polders zoals de Hooibroeken, zijn al eeuwenlang eendenkooien te vinden. Destijds dienden deze kooien om eenden te vangen voor consumptie. Al in de vijftiende eeuw is vermeld dat het ‘vogelen’ voor inwoners van Oudheusden een belangrijke inkomstenbron was, en in de zestiende eeuw worden er rondom het dorp niet minder dan tien eendenkooien vermeld. Tegenwoordig hebben eendenkooien een functie in het natuurbeheer. Een goed voorbeeld daarvan is de enige kooi bij Oudheusden die nog in gebruik is, namelijk Ter Kwak aan de Kooilaan. Dit terrein is in bezit van Vereniging Natuurmonumenten.
Maar Swaans en Van Engen gaan op zoek naar de sporen van een al lang niet meer gebruikte eendenkooi. Waarschijnlijk zijn veel Heusdenaren nauwelijks bekend met landgoed Pax in de polder de Oosters. Voor velen zal het ook een verrassing zijn dat in dit natuurgebied, tegenwoordig eigendom van Brabants Landschap, nog de restanten van een oude eendenkooi aanwezig zijn. Swaans en Van Engen bekijken hoe een eendenkooi functioneerde. Met lokeenden en een kooikershondje werden wilde eenden in een vangpijp gelokt, aan het uiteinde waarvan ze ‘de pijp uitgingen’. Dit gebruik van eendenkooien was ook eeuwen geleden al aan tal van regels gebonden. Zo komt een achttiende-eeuws jachtreglement voor het Land van Heusden ter sprake, waarin ook voorschriften zijn opgenomen over eendenkooien.
In de achttiende en negentiende eeuw gingen veel eendenkooien in de omgeving ter ziele. Belangrijkste oorzaak daarbij was de verbeterde beheersing van het grondwaterpeil, waardoor de polders minder nat werden. De resterende eendenkooien kwamen vaak als een soort statussymbool in handen van vermogende lieden uit de stad Heusden. Een paar koopaktes laten zien hoe de kooi in de Oosters in 1841 door de Oudheusdense burgemeester Pulles werd verkocht aan de familie Bax van Dongen, bierbrouwers in Heusden. Voor hen gingen de (voormalige) eendenkooien ook dienen als zomers buitenverblijf.
Zo weerspiegelen ook de Oudheusdense eendenkooien een lange ontwikkeling in de samenleving: van bron van inkomsten uit de jacht via statussymbool en vrijetijdsplezier tot een instrument van natuurbeheer.
De uitzending van Het Streekarchief is te zien op Ziggokanaal 42 vanaf vrijdag 17 april om 19.00 uur. Daarna worden de uitzendingen met enige regelmaat herhaald. Meer informatie op de site van HTR www.htrmedia.nl, waar ook via ‘uitzending gemist’ deze aflevering en de vorige uitzendingen van Het Streekarchief bekeken kunnen worden.
Afbeeldingen
1) Jachtreglement voor het Land van Heusden uit 1726 (foto: SALHA)
2) Toegangsbord tot landgoed Pax (foto: SALHA)
3) Schaatsplezier op de bevroren kooiplas van het landgoed Pax (foto: SALHA)
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan.
Aanvoerder van het lokale nieuws.
