Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer keer met De Hersteld Hervormde Kerk van Heesbeen
Heesbeen is een straat met boerderijen en huizen, de rust zelve. Het vlakke en groene boerenland bij de Maas komt aan alle kanten binnen. Het kerkje is een oase van rust, al schiet het verkeer over de N267 er nog zo razendsnel aan voorbij. Hier raken de sereniteit van het boerenland en de hectiek van het snelverkeer elkaar. Op deze oude woonplek staat al in 1254 een kerkje gewijd aan Sint Trudo, patroon van de abdij van Sint Truiden, nu in Belgisch Limburg. Tijdens de Reformatie is de kerk overgegaan van de katholieken naar de hervormden en dat is zo gebleven. De ouderdom straalt er vanaf: historische boerenhuizen en een kerkje in de schaduw van het zo druk bezochte Heusden. Hier komt niemand die er niet moet zijn.
Het kerkhof
We betreden het kerkhof door een aardig bakstenen poorthuisje met zitbankjes. Dit poortgebouw heeft een zadeldak tussen twee topgevels. Uit de achttiende eeuw en uniek in de provincie. Rond het kerkhof is een bakstenen muur. Op het kerkhof is het graf van een Engelse piloot. Op eenentwintig jarige leeftijd is op 1 september 1944 Flying Officer Robert Oliver Bridgen verongelukt bij een vliegtuigcrash. Het vliegtuig is in de polder van Heesbeen neergekomen tussen het schoolhuis, gelegen tussen Doeveren en Heesbeen, en de Bergsche Maas. Het graf wordt onderhouden door OGS – Oorlog Graven Stichting. De boom die ervoor staat, een zomereik, hier op een oude hoge oeverwal in wat droge zanderige grond, is bijna net zo hoog als de kerktoren. Hij is ongeveer 150 jaar oud. Deze eik vormt met zijn splitsingen en zijtakken een indrukwekkend geheel. Ook nog een afgezaagde boomstronk.
De kerk buiten en de toren
De Hersteld Hervormde Gemeente van Heesbeen huurt de kerk van de Protestantse Gemeente in Heusden. In de toren staat op de uurwerkzolder het uurwerkmechanisme in een mooie houten kast met rondom glas. Het mechanisme drijft het uurwerk aan de noordzijde van de toren aan. Op de klokkenzolder hangen in klokkenstoelen twee luiklokken van Joris van Harelbeke, gegoten in 1393. De grotere klok heeft een diameter van 90 cm, de ander van 85 cm. De opschriften van de klokken zijn gegoten in gotische hoofdletters en luidt voor de grootste klok, met vertalingen:
< HAREL’V = Verwijzing naar Harelbeke
< A M CCC XCIII = A(nno) MCCCXCIII = In het jaar 1393
< LAVDO DEVM = Ik loof God
< VOCO PLEBEM = Ik roep het volk
< CONGREGO CLERVM = Ik verzamel de geestelijkheid
< DEFVNCTOS PLORO = Ik beween de overledenen
< FVGO PESTEM = Ik verdrijf de pest
< FESTA DECORO = Ik sier de feesten op
en voor de andere klok:
< IHESUS ES MINE NAME = Jezus is mijn naam (zo heet de klok dus)
< MESTER IORIS VAN HAERLEBEKE MAECTE MI = Meester Joris van Harelbeke maakte mij
< INT IAER M CCC XCIII = in het jaar 1393
Met de ‘Klokkenverordening 1942’ hebben de klokken een M–teken (Monument) gekregen, waardoor ze door de Duitsers niet omgesmolten zijn voor de oorlogsindustrie. De klokken zijn toen wel door Jos Verwiel, die dan in het schoolhuis woont, veilig gesteld door ze in Tilburg te verbergen. Na de oorlog zijn ze weer teruggekomen.
De kerk gaat voor een deel schuil achter met zorg gesnoeide taxussen. De scheefgezakte met leien gedekte toren met zijn korte spits lijkt op het eerste gezicht het oudste te zijn. Hij leunt naar het oosten tegen de langgerekte kerk. Grote kloostermoppen, kleine steunbeertjes, een dichtgemetselde ingang met een trachieten (grijs stollingsgesteente) omlijsting; alles wijst op de 14de eeuw. Het schip is ruw gepleisterd en heeft een zadeldak met Tuile du Nord dakpannen. Deuren en ramen zijn omlijst door met zorg geslepen en bijgekleurde baksteen uit de achttiende eeuw. Geen spectaculaire architectuur. Nooit ingrijpend gerestaureerd, maar gewoon goed onderhouden. Toch verbergt de grijzige pleisterlaag met zijn geteerde plint heel wat geheimen. In het schip zien we machinale bakstenen maar ook ruw bepleisterde blokken tufsteen, ongetwijfeld uit de elfde of twaalfde eeuw. Een tekening van 1868 toont deze grote blokken. Aan de zuidkant moet onder de pleisterlaag nog een romaans raam zitten. Het oude koor is bij een grote verbouwing in de 18e eeuw vervangen. In de rechte sluitmuur zien we nog de spitse bogen van de later veranderde ramen.
De kerk binnen
We gaan de kerk binnen en stappen terug in zijn tijd. Een onvervalst reformatorisch interieur, een huis voor het woord. De voorkerk heet het ruim. Het heeft prachtige verweerde muren en donker houten schotwerk. Zo kwam je vroeger veel protestantse kerken binnen tussen witwerk en rode plavuizen.
We kijken naar de rondboogvensters uit de 18de eeuw en hoog in de achttiende-eeuwse kap, door een spitse boog zien we de kloostermoppen en balken van de toren.
De eenbeukige kerk zelf is een wonder van eenvoud. Scheve witte muren die elk jaar weer worden gekalkt, glanzende tegels, een blauw tongewelf met eenvoudig ornament en trekbalken. Op de witte muren weerkaatst een helder licht. En dan al die houten banken met naamplaatjes en kussentjes. Ooit was zo’n bankenplan alledaags en nu is het zo zeldzaam! Alleen in het midden staan wat nieuwe en comfortabele knopstoelen. Bij het orgel en tegen de muren de oude oplopende rechte bankjes, zo oncomfortabel dat je onmogelijk in slaap kon vallen. Links de herenbank uit de 18e eeuw met het wapen van de familie Van Gent.
Onder de houten vloer met stoelen liggen de hardstenen gebeeldhouwde zerken met de figuren van de in 1557 overleden Willem Torck, heer van Heesbeen, en zijn vrouw Bartha Pieck.
Aan de zuidmuur opvallend het rouwbord voor Sophia Amalia Maria van Gent, vrouwe van Heesbeen. Zij is de laatste adellijke bewoonster van het Huis van Heesbeen, dat in de buurt van de huidige woonboerderij Het Slot heeft gestaan.
Boven het familie wapen staat: OBIIT DIE XXVIII 7BRIS – Zij is overleden 28 september. Eronder staat: MDCCLXIIII – 1764. Rondom het familiewapen de 16 kwartieren, maar die zijn door de tijd niet meer te lezen.
Het liturgisch centrum is nog helemaal compleet. Binnen het doophek met ijzeren doopboog de donker mahonie geschilderde eikenhouten kansel uit de achttiende eeuw, met franjes rond de kuip. Ervoor een curieus stuk, de avondmaalskast met laden en een uitklapbaar blad. Tussen het ruim en de kerk een houten wand en het orgelfront dat in1823 is geplaatst door de Bredase orgelmaker Petrus van Oeckelen. Het instrument is niet meer aanwezig. Een sober vijfdelig frontje met luiken, misschien veel ouder dan 1823. Het pijpwerk is verdwenen maar op het achterschot zijn de pijpen en torens van een indrukwekkend orgel geschilderd. Aandoenlijk en van een boerse eenvoud is dit alles. Aan de niet-torenzijde is in 1938 de consistorie aangebouwd.
In 2009 zijn 35 van de 53 leden van de Hervormde Gemeente overgegaan naar de Hersteld Hervormde Kerk. Het kerkgebouw wordt gebruikt voor rouw- en trouwdiensten en de zondagse dienst. Voor de zondagse dienst luidt één van klokken en beiden klokken luiden met Kerstmis en Nieuwjaar. Het kerkje heeft omstreeks 100 zitplaatsen.
Bart Beaard
Rectificatie
In uitgave 28 staat een fout bij een afbeelding. Deze rij woningen heeft in de Pastoor van Akenstraat gestaan en niet in de Mommersteeg.
Het kerkgebouw van de Hersteld Hervormde Kerk in Heesbeen, gezien vanaf het kerkhof. Foto Ad Hartjes.
Een overzicht van de kerk vanaf het koor naar de kansel. Foto Ad Hartjes.
De grote luidklok, gegoten in 1393, met een randschrift in het Latijn en in gotische hoofdletters. Foto Ad Hartjes.
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan.
Aanvoerder van het lokale nieuws. Wist u dat wij iedere morgen bijna 2500 nieuwsbrieven verzenden.
