Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat de eerste aflevering van 2021 over de Nederlandse Hervormde Trudokerk in Herpt.
Bij de gemeentelijke herindeling in 1935 wordt Herpt en Bern bij de gemeente Heusden ingedeeld. De nieuwe gemeente krijgt dan de zorg over de vervallen toren van de NH-Trudokerk. De tand des tijds heeft deze laat-Romaanse toren, gebouwd van blokjes tufsteen, vanzelfsprekend niet onbeschadigd gelaten. De restauratie moet plaatsvinden in het begin van de veertiger jaren van de vorige eeuw, maar door de oorlog lopen de plannen anders en worden toren en kerk op 5 november 1944 volledig verwoest.
Bouw van de kerk
Het eerste bekende jaartal in de geschiedenis van de kerk is het jaar 1148, wanneer de parochie van Herpt wordt losgemaakt van de moederkerk van Aalburg. Omstreeks diezelfde tijd verrijst er een tufstenen kerk van 18 meter lengte en 8,5 meter breedte. Al vrij spoedig wordt er een koor van 6,5 bij 5 meter aan de oostzijde aangebouwd. In de 13e eeuw wordt aan de westzijde een zware bakstenen toren gebouwd en bij deze gelegenheid wordt de tufstenen westgevel van het schip afgebroken. Met de afkomende tufstenen wordt de bakstenen toren aan de buitenzijde bekleed, zodat de indruk wordt gewekt, dat deze geheel uit tufsteen is opgetrokken. De galmgaten van de toren worden dichtgemetseld en er wordt een geleding opgebouwd van baksteen, met openingen voor de klokken. In de toren heeft een klok gehangen met het jaartal 1553.
80-Jarige oorlog
In het jaar 1589 wordt de kerk het slachtoffer van de belegering, waaraan de stad Heusden een half jaar lang bloot gestaan heeft. De belegeraar, de graaf van Mansfeld, gebruikt de kerk en toren als steunpunt en waarnemingspost, en omringt beiden met een wal. Dientengevolge staat het bouwwerk aan de inslagen van de Heusdense artillerie bloot.
Bij het vertrek van de belegeraars gaan kerk en toren in vlammen op. Tot het jaar 1610 blijft de ruïne in die toestand en in dat jaar krijgen de Herptse Calvinisten van de Heusdense garnizoenscommandant toestemming om koorpartij en toren te herstellen en er hun godsdienstoefeningen te kunnen houden. In 1718 wordt het oude koor afgebroken en op de fundamenten van de oude kerk verrijst een nieuwe, even breed als haar tufstenen voorgangster maar korter.
Toren wordt gemeentelijk eigendom
Als op zondag 23 april 1809 Lodewijk Napoleon langs de Trudokerk komt, zijn er al heel wat rekesten door de Herptse katholieken aan hem verzonden omdat zij de kerk terug willen. Maar het verzet van dominee Burchardus Huygens is heftig. Per decreet wordt op 3 mei 1809 bepaald dat het verzoek van de Herptenaren niet wordt gehonoreerd. De toren wordt dan eigendom van de Burgerlijke Gemeente om dienst te doen voor klokluiden, voor tijdsaanwijzing, voor kadastrale metingen, doch vooral voor militaire doeleinden.
Restauratie en verwoesting
Op 7 februari 1940 schrijft Heusden’s burgemeester, de heer G. H. J. Steemers, in de regiobladen dat hij zich tot de bevoegde autoriteiten heeft gericht om de restauratie van de toren te bevorderen. Heusden zelf is niet in staat het benodigde bedrag uit de gemeentekas te betalen. Architect A.A. Kok uit Amsterdam heeft opdracht gekregen een restauratieplan te maken. Maar op het einde van 1941 wordt de burgemeester ontslagen en op 9 mei 1942 wordt NSB-burgemeester A. Thomaes geïnstalleerd. Meteen al begint Thomaes in de regiobladen verhalen te schrijven over noodzakelijke restauraties van monumenten in Heusden. Op 19 februari 1943 schrijft Thomaes een verhaal over de restauratie van de Trudotoren en dat het gemeentebestuur nu bouwmeester/architect H.W. Valk uit Vught met de werkzaamheden heeft belast. Valk is lid van de fascistische organisatie Zwart Front en accepteert opdrachten van de nazi’s. In de eerste dagen van november 1944 brengen de Duitsers springstoffen aan in de toren. Op de vroege zondagochtend van 5 november worden de Trudokerk en -toren door de Duitsers opgeblazen en grotendeels verwoest. Na de oorlog worden de kerk en toren niet herbouwd. De kleine NH-gemeenschap van Herpt wordt samengevoegd met NH-Heusden.
Historisch onderzoek
De grondige verwoesting van de kerk en toren in de oorlog opent de mogelijkheid voor een historisch onderzoek. In september 1952 wordt dat uitgevoerd door de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, onder leiding van Drs. Halbertsma. Bij de opgraving komt een grafzerk te voorschijn van de Herptse vicaris. Het opschrift hiervan is: “HYER LEYT BEGRAVE HEER MIESTE GISBERT WOUTER SOON VINCARI VAN DESE KERK 1569”. Ook worden fundamentdelen gevonden van de tufstenen kerk. Bij het bodemonderzoek wordt vastgesteld dat de kerk en toren zijn gebouwd op een in de 10e eeuw aangelegde en één meter hoge terp of kerkheuvel ten noorden van de Oude Maas, aanvankelijk bedoeld als begraafplaats. De fundamenten van de kerk doorsnijden de skeletgraven, die er in twee lagen zijn. Onder de kerkheuvel zijn paalsporen gevonden die duiden op een bewoning in de 9e eeuw. Vele stukken huttenleem, door brand verhard en bewaard gebleven, wijzen op die periode. Deze hutten hebben een paalconstructie, die met gevlochten wilgen- of elzentwijgen zijn bekleed en met leem bestreken, om de bewoners beschutting te geven voor het wisselend klimaat. Een brand heeft de woningen verwoest en tot herbouw is het niet gekomen. Een halve eeuw later kiest men de verlaten plek tot grafveld. Het gevonden antropologisch materiaal (72 schedels, schedelfragmenten en beenderen) is toen ook uitgebreid onderzocht. Omstreeks 2005 is alle materiaal in bottenkisten van de Rijksdienst teruggekomen en herbegraven op deze begraafplaats.
Bart Beaard
Trudokerk in Herpt, omstreeks 1920. Collectie SALHA
Afbeelding van archeologische opgraving in 1951
- paalsporen van oudste bewoning
- sporen van oudste bewoning
- fragment fundering oostgevel tufstenen kerk
- fundering bakstenen kerk
Collectie SALHA
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan.
Aanvoerder van het lokale nieuws. Wist u dat wij iedere morgen bijna 2500 nieuwsbrieven verzenden.
