Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat deze aflevering over de Architectuurstijl Amsterdamse School en ‘jarendertigwoningen’ In het Interbellum, de periode tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog, is er een architectuurstroming ontstaan die later bekend geworden is als Amsterdamse School.
De bron van de stroming is Amsterdam waar voor arbeiders, na de inwerkingtreding van de Woningwet 1901, grote aantallen woningen zijn gebouwd. Later is deze architectuurstroming veelvuldig toegepast bij grote stedelijke uitbreidingen, zoals De Muntel in ‘s-Hertogenbosch. Ook in onze gemeente kennen we meer dan vijftig ‘jarendertigwoningen’ die in deze architectuurstijl zijn gebouwd.
Woningwet 1901
Op het einde van de 19e eeuw ontstaat er door de Industriële Revolutie een arbeidersklasse die gevormd wordt door landarbeiders en ambachtslieden en die geronseld worden om in fabrieken in de steden te komen werken. Fabrieken voor massaproductie rijzen als paddenstoelen uit de grond. De arbeiders verhuizen naar de steden maar de huisvesting is erbarmelijk in krotten en sloppen. De woonellende heeft grote gevolgen voor de volksgezondheid. De krottenwijken zijn een broeihaard voor besmettelijke ziektes, zoals cholera en tuberculose. Deze problematiek leidt tot een regelgeving door de overheid op het gebied van huizenbouw. In 1901 wordt de Woningwet aangenomen en die stelt voorwaarden aan het bouwen van woningen:
< Gemeenten moeten een bouwverordening vaststellen zodat nieuwe woningen aan eisen van gezond wonen voldoen.
< Corporaties die woningen willen bouwen, kunnen goedkoop geld lenen van de overheid.
< Gemeenten moeten uitbreidingsplannen opstellen.
Aanvankelijk is er bij architecten weinig belangstelling om voor de armere bevolking te bouwen en worden ontwerpen door aannemers zelf gemaakt. Door de oprichting van woningcorporaties ontstaat een vraag naar het bouwen van goede en mooie woningen en worden architecten geleidelijk bereid om voor deze corporaties te ontwerpen. Zo ook in onze gemeente.
In 1918 wordt woningbouwvereniging “Drunens Welzijn” opgericht en worden 40 woningen gebouwd in de Torenstraat, waarvan er nu nog enkele staan. In 1920 wordt in Vlijmen woningbouwvereniging “Vlijmen Vooruit” opgericht en worden 28 woningen gebouwd. Aan woningbouw doet toenmalig Gemeente Heusden niet. De scheepstimmerwerf De Haan en Oerlemans heeft omstreeks 1923 77 woningen in Heusden en 13 in Herpt gebouwd. Woningstichting Heusden wordt in 1962 door Verolme en Wagenberg-Festen opgericht. Door de voormalige gemeenten Hedikhuizen en Nieuwkuijk worden met rijkspremie resp. 4 en 3 woningen gebouwd.
Architectuur Amsterdamse School
Het belangrijkste onderdeel voor de ontwikkeling van de architectuurstijl Amsterdamse School is de mogelijkheid voor corporaties om financiële steun te ontvangen van de overheid waardoor woningcorporaties zijn ontstaan. Een aantal sterk socialistische architecten, zoals Michel de Klerk, wordt gevraagd voor het nieuwe vraagstuk van arbeiderswoningen. Zij geven invulling aan hun socialistische idealisme met het verlangen om bijzondere en mooi versierde “arbeiderspaleizen” te bouwen voor “hen die al zo lang zonder enige vorm van schoonheid hebben moeten leven”. Om kosten te besparen wordt gekozen voor de goedkopere lokale materialen, zoals bakstenen, dakpannen en hout. In de Amsterdamse Spaarndammerbuurt staan nog enkele woonblokken uit die tijd, zoals Museum Het Schip van woningbouwvereniging “Eigen Haard”. De Amsterdamse School blijft niet bij de sociale woningbouw. De stijl of nieuwe stroming is al gauw in trek onder alle lagen van de bevolking.
Kenmerken
De architectuurstijl wordt toegepast in een tijd dat materialen duur zijn en dat arbeid goedkoop is. Daardoor is gezocht naar creatievere manieren om de materialen te gebruiken. Bakstenen zijn ideaal voor allerlei creatieve uitspattingen: baksteen in meerdere kleuren, horizontaal of verticaal gemetseld, meerdere metselverbanden, uitsteeksels, sierrandjes, rondingen en ramen in bijzondere vormen. Hogere gebouwen worden in betonconstructies opgetrokken en het siermetselwerk kan worden toegevoegd. Versiering door ornamenten behoort tot het verleden. Andere bouwvormen worden toegepast, erkers al of niet met balkons, ingangspartijen, opvallende schoorstenen, bordestrap naar de voordeur, steunberen, ronde en schuine uitstekende geveldelen. De voegen zijn veelal verdiept gevoegd, waarbij van een ronde voegspijker gebruik gemaakt wordt. Dakvormen zijn zadeldak, parabooldak of bijna verticaal, gedekt met keramische rode of blauwe pannen. Op de nok veelal een piron. Hout wordt overdadig gebruikt in grote dakoverstekken en/of goten met dito ondersteuningen. Houten kozijnen uit grote afmetingen, dikwijls met rondbogen, en met roeden veelal als ladderramen. Glas-in-lood wordt gebruikt in bovenlichten en in ladderramen in eenvoudige motieven en vele kleuren. Ook wordt veel smeedwerk toegepast.
Amsterdamse School in Heusden
Een kleine inventarisatie is gemaakt in de kernen van onze gemeente van de objecten die aan de kenmerken van deze architectuurstijl voldoen. Een aanzienlijk gedeelte is naar het ontwerp van Vlijmens architect Jan van Vlijmen.
< Drunen: Grotestraat 101, 243 en 247/249, Stationsstraat 52, Torenstraat 11, 36/38.
< Elshout: Kapelstraat 7, 19 en 38, Kerkstraat 68.
< Haarsteeg: Haarsteegsestraat 56.
< Heesbeen: Grotestraat 34.
< Herpt: Bernsestraat 9, Hoofdstraat 28, Torenstraat 2a.
< Heusden: Burchtplein 9/10/11, Herptsestraat 10/12, Pelsestraat 6, Wijksestraat 11 en 44.
< Nieuwkuijk: Nieuwkuijksestraat 11/13.
< Vlijmen: De Akker 40/42, Julianastraat 16 en 18/20, Pastoriestraat 18/20, Wolput 15/17/19.
Bij dit artikel zijn drie afbeeldingen geplaatst van woningen, die in deze architectuurstijl gebouwd zijn.
1) In dit ontwerp zijn verschillende rechthoekige verspringende bouwmassa’s, waardoor ook verschillende dakvlakken zijn ontstaan. Het metselwerk is in kruis- en Vlaams verband. Voor de overstekken/goten en de vensters is hout in zware afmetingen gebruikt. Enkele vensters hebben ladderramen die geheel of gedeeltelijk glas-in-lood hebben. De tuin is afgesloten met een smeedijzeren hekwerk.
2) De woning heeft het metselwerk in een Noors verband met verdiepte voegen. De voordeur is van massief eiken hout en de omlijsting in vertikaal/horizontaal siermetselwerk. Bovenlichten met horizontale roeden verdeling en glas-in-lood.
3) Door het toepassen van meerdere bouwvormen heeft het pand ook verschillenden dakvlakken met op uiteinde van de nok een piron. Het metselwerk is gemaakt in kruisverband. De aanwezigheid van een fraaie erker met balkon en een portiek met siermetselwerk is kenmerkend voor de architectuurstijl. Ook zijn de plinten in siermetselwerk uitgevoerd. Het dak heeft goten en overstekken met geïntegreerde gootklossen. De bovenlichten in de raamkozijnen hebben glas-in-lood.
Bart Beaard
Herpt, Bernsestraat 9, 1932, architect Dirk Stuurman. Foto Ad Hartjes
Heusden, Wijksestraat 44, ca. 1933, met detail van verdiept voegen. Foto’s Ad Hartjes.
Vlijmen, De Akker 40, ca. 1920. Architect Jan van Vlijmen. Foto Ad Hartjes.
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan.
Aanvoerder van het lokale nieuws. Wist u dat wij iedere morgen meer dan 2500 nieuwsbrieven verzenden.
Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
