Historisch Heusden: Heusden …. en zijn postkantoor op de hoek

18 mrt 2021, 9:17 • Historisch Heusden

Ad Hartjes

Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat deze aflevering over Heusden.... en zijn postkantoor om de hoek. In 1850 wordt de Postwet aangenomen en wordt het Post- en Telegraafwezen een verantwoordelijkheid van het Staatsbedrijf APT = Administratie der Posterijen en Telegrafie. Later, als de telefonie erbij komt, wordt het Staatsbedrijf PTT = Posterijen, Telegrafie en Telefonie.

In elke gemeente komt een gelegenheid voor het ontvangen en verzenden van brieven met de Posterijen. Sinds 1871 beschikt Heusden over een Post- en Telegraafkantoor en tot in de 50’er jaren van de vorige eeuw wordt vanuit dit kantoor ook de post verzorgd naar de hulpkantoren en bestelhuizen in Aalburg, Nederhemert, Wijk, Veen, Genderen, Drongelen, Meeuwen en Herpt. Enkele malen per dag gaan bodelopen op en neer vanuit hun dorpen naar Heusden om de post te halen en te brengen. Op 1 juni 1999 wordt het kantoor verkocht. Door postagentschappen bij winkels en supermarkten wordt dan al geruime tijd de post verzorgd.

Het oude kantoorgebouw

In 1873 wordt door het Ministerie van Financiën van de gemeente Heusden een gebouw gehuurd dat tot Post- en Telegraafkantoor wordt ingericht. Het pand is gelegen op de hoek Botermarkt - Pelsestraat, dezelfde plaats waar later een nieuwe postkantoor gebouwd wordt. Door de toename van het post- en telegraafverkeer ontstaat er ruimtegebrek. In 1891 begint PTT de onderhandelingen met de gemeente om het pand, waarin het postkantoor gevestigd is, aan het Rijk te verkopen. Het pand leent zich bouwtechnisch niet meer voor een verbouwing en daarom wordt besloten de opstand met de grond gelijk te maken en een nieuw gebouw te stichten.

Het nieuwe kantoorgebouw

Door de Rijksbouwmeester Daniel Knuttel wordt een bouwplan ontworpen. De aan de uitvoering verbonden kosten begroot hij op een bedrag van ƒ18.700,-. Het werk wordt gegund aan K.F. Kleyn te Raamsdonk voor een bedrag van ƒ17.584,-. Tijdens de uitvoering van de werkzaamheden, wordt de dienst tijdelijk in een gebouw aan de Wijkschestraat ondergebracht. Het nieuwe post- en telegraafkantoor wordt op 21 december 1894 in gebruik genomen. Doordat in de loop der tijd het dienstenpakket van PTT zich ontwikkelt kent het gebouw vele aanpassingen: In 1905 wordt het Rijkstelefoonkantoor geopend; de centrale wordt door een telefoniste bediend en in de wachtkamer wordt een telefooncel geplaatst. Op het dak komt een ‘rek met isolatoren’, waaraan de bovengrondse telegraaf –en telefoondraden worden bevestigd. Vanwege ruimtegebrek wordt in 1919 naast het postkantoor gelegen pand Botermarkt 4 aangekocht. In 1929 wordt een elektrische lichtinstallatie aangelegd. In 1936 volgt de aansluiting op het gemeentelijk waterleidingnet. Op 4 maart 1940 wordt de morsedienst opgeheven.

Bij de bevrijding wordt in de nacht 4-5 november 1944 het ernaast gelegen stadhuis opgeblazen, maar het postkantoor blijft ongeschonden. Op 15 maart 1954 wordt het kantoor verbouwd vanwege de automatisering van de telefoon. De telefoondienst gaat dan niet meer over dit kantoor. Op 14 oktober 1988 wordt het postkantoor heropend na een verbouwing die een uitbreiding van de publieksruimte, een verbetering van de postaanvoer, de bouw van een kantine, de aanleg van een CV-installatie en de gevelrenovatie omhelst.

Directeuren en kantoorhouders

Vanaf 1871 tot 1938 heeft het kantoor de status van postkantoor en is er een door de minister benoemde postdirecteur, waarvoor in het postkantoor een woonruimte beschikbaar moet zijn. Directeuren, die er geweest zijn; J. Vos, H. Hulsman, J. Wagenvoorde, H. van ’t Hof, P. Worst, M. Uhl, W. Opstelten, H. Schouten en J. Abresch. Wanneer in 1938 de status verlaagd wordt naar een hulpkantoor, komen er kantoorhouders die door de PTT-directie benoemd worden. Zij moeten zelf voor hun woonruimte zorgen. Kantoorhouders, die er geweest zijn: D. Kamerman, S. Barghoorn en H. van Boxtel.

Het einde van het postkantoor

Na de oorlog wordt gestopt met bodelopen en vanuit ’s-Hertogenbosch wordt het postvervoer voortaan met postauto’s naar de omliggende dorpen verzorgd. In de negentiger jaren worden de postkantoorwerkzaamheden geleidelijk verminderd. Allereerst de loketdiensten, als; postzegelverkoop, geldafhandelingen, poststukken, openbaar vervoer, telegrammen, telefoonkaarten, visakten, kentekenbewijzen en staatsloten. Ook verdwijnen de eigen sorteerwerkzaamheden. Wat overblijft wordt door postagentschappen in winkels overgenomen. Op 1 juni 1999 wordt het postkantoor verkocht aan Bert Mouthaan uit Babyloniënbroek. Het voormalige interieur krijgt enkele aanpassingen waarna op 1 januari 2000 ‘Apotheek Het Quadraat’ gestart wordt. Sinds enige tijd staat het pand weer te koop.

De architectuur van Rijksmonument 517334

Het ontwerp van het voormalige postkantoor met dienstwoning is gemaakt door rijksbouwmeester Daniel Knuttel en is het enige Rijksmonument in de huidige gemeente Heusden, dat door een rijksbouwmeester ontworpen is. Het postkantoor met bovenwoning is in 1893 opgetrokken in neogotische bouwstijl en refereerde in de bouwtijd aan de gotische vormen van het tegenover gelegen, in 1944 verwoeste, stadhuis en het aan de Botermarkt 3 gelegen in neogotische vormen opgetrokken woonhuis. De hangtoren aan de zuidgevel refereert aan de vestingstatus van de stad.

Het linkergedeelte van de gevel aan de Botermarkt is een risaliet met een trapgevel met ranke kantelen, geornamenteerd met ijzeren sierankers en wordt bekroond door een centrale pinakel.

De bakstenen gevel is rijk geornamenteerd met onder meer spitsbogen, segmentbogen, gedrukte bogen en driepassen in nissen om onder meer de verdiepingsvensters. Hier is een spitsbogige deuropening aangebracht met een paneeldeur met ijzerbeslag; bovenlicht met stenen tracering en glas-in-lood. Verspringend hardstenen lijstwerk dat overgaat in de hardstenen vensteronderdorpels. Ter hoogte van de verdieping is in de voorgevel op een hardstenen plaat de inscriptie POST- EN TELEGRAAFKANTOOR aangebracht. Onder de goot op klosjes bevindt zich een bakstenen spitsboogfries. In de zijgevel een hoog opgemetselde schoorsteen met blindnis en sieranker. Een opvallend element is verder de gevel- of hangtoren met houtskelet die gedragen wordt door twee houten korbelen en gedekt is door een met leien in maasdekking gedekte opengewerkte spits met kleine houten frontonnetjes. De inrijpoort heeft stenen schamppalen

In de voorgevel nog een hardstenen brievenbus met een in reliëf aangebrachte posthoorn met strikken. Tevens een losstaande vierkante ijzeren brievenbus.

Bart Beaard