Historisch Heusden: Waterpoort 17-37 in Heusden

Zo staat er op Waterpoort 17-37 een gebouw waar boven de ingang een bordes is aangebracht, waarbij dan de vraag rijst, waar komt dat ‘gedrocht’ nou toch vandaan? Geluk heeft de projectgroep. Één van de bewoners ziet ons verbaasd kijken en wijst ons vervolgens op een prachtige tekening in de hal van het gebouw. Dan wordt het duidelijk dat op deze plaats vanaf 1875 een prachtig herenhuis gestaan heeft, dat in 1985 is gesloopt, en in Heusden bekend is als het pand van advocaat Laurent Verhoeven.

Familie Verhoeven
Het herenhuis is in 1875 gebouwd door Hubertus Verhoeven (1847-1911), getrouwd met Elize Malingré (1862-1945). Het is deftig ingericht en kristallen kroonluchters zijn het pronkstuk. Het echtpaar krijgt vier kinderen: Kees (1895-1985), Laurent (1896-1980), Rudolf (1899-1970) en Jenny (1901-1986). De aristocratische familie Verhoeven is vermogend. Hun bezittingen hebben ze verkregen uit hun bedrijven (bierbrouwerij en cichoreifabriek), het overgebleven kapitaal van het St. Jorisgilde en uit erfenissen van de familie Bax–Van Dongen. De eendenkooien en de omliggende landbouwgronden tussen Elshout, Heesbeen en Oudheusden zijn hun bezit. Kees is de bierbrouwer waardoor hij de bijnaam ‘Kees Pils’ gekregen heeft. Rudolf is aanvankelijk huisarts in Heusden, maar in 1938 vestigt hij zich in Vlijmen op de hoek Julianastraat-Akkerstraat. Hij is getrouwd met Rosalie Keunen (1901-1969). Laurent is advocaat in Heusden en kantonrechter in Den Bosch. In de zeventiger jaren trouwt hij met Ans Keunen (1905-1982), een zus van Rosalie. Behalve Rudolf heeft het gehele gezin tot hun overlijden in het herenhuis gewoond. Jenny is nooit getrouwd geweest en heeft de zorg van moeder, haar beide broers en schoonzus op zich genomen. Ook is het echtpaar Laurent en Ans kindloos gebleven. Jenny raakt bevriend met wijkverpleegster Annie Maters, waarmee Kees op latere leeftijd nog trouwt. Uiteindelijk is Annie Maters de laatste erfgename.

Deze heeft een lange geschiedenis achter zich. Reeds in 1336 wordt hier een klooster van de Zusters van St. Catharina gevestigd. Ruim tweeënhalve eeuw blijft dit klooster als zodanig bestaan, waarna het als Latijnse school wordt voortgezet. In 1637 fungeert het gebouw nog als Waalse kerk. Een tijd is in het gebouw een cichoreifabriek geweest. In 1810 wordt het pand een brouwerij en dat is zo tot een eind in de vorige eeuw gebleven. De brouwerij is het bezit van de brouwersfamilie Verhoeven en de merknaam is "De Drie Hoefijzers" vanwege de drie ‘Verhoevens’. In 1983 is het pand een grote bouwval.

Tot 1978 heeft Laurent Verhoeven er gewoond. In 1983 wil gemeente Heusden cq. Woningstichting van de erven Verhoeven het perceel met de opstallen tussen Waterpoort, Zustersteeg, Putterstraat en de perceelsgrens ten noorden van Waterpoort 15 kopen met het doel: woningbouw. Na de koop worden de kroonluchters verwijderd en zijn in het stadhuis opgehangen. ‘De deuren van de panden worden opengezet’ en de Heusdense jeugd begint met de sloop van het gebouw. Alle zink en koper wordt verwijderd en verkocht. Het College en Rijkspolitie reageren niet op meldingen van omwonenden. Na enige tijd wordt het gemeentelijk plan duidelijk, het herenhuis moet gesloopt worden. Projectontwikkelaar Van de Plas uit Rosmalen heeft opdracht een plan te ontwikkelen, maar de gevel van de brouwerij moet gespaard blijven. Het project omvat 11 premiehuurwoningen en 22 HAT-wooneenheden (Huizen voor Alleenstaanden en Twee personen). De samenwerking tussen gemeente, woningstichting, architect en projectontwikkelaar, tevens aannemer, is voortdurend moeizaam geweest. De oplevering van het project is eind 1984. Als herinnering aan het vroegere herenhuis is een gedeelte van het balkon boven de ingangsdeur aangebracht. Het hoekpand Waterpoort 39 blijft ongewijzigd en wordt aanvankelijk verhuurd aan wethouder De Winter. Aan de Putterstraat en de Zustersteeg worden nog enkele huur- en koopwoningen gebouwd.

Wanneer de plannen voor de gebouwen en het binnenterrein aan de Zustersteeg en de Waterpoort bekend worden ontstaat er Heusdense onrust. Drie belangengroepen laten in een open brief aan het gemeentebestuur weten dat zij vraagtekens plaatsen bij die plannen. Men doet een poging om de voormalige brouwerij in de huidige vorm te behouden en het gebouw te bestemmen als gemeenschapshuis. De briefschrijvers ‘Ons Verenigd Heusden’, de ‘Stichting Vrienden van Heusden’ en het ‘Comité tot behoud en restauratie van de Zustersteegkapel als gemeenschapshuis’ vragen het gemeentebestuur waarom ook de voorgevel van het woonhuis aan de Waterpoort ingrijpend veranderd moet worden. Ook wordt in de brief het kostbaar groengebied van de binnentuin genoemd.

Vanaf de bouw tot op heden is het gebouw aan de Waterpoort onderwerp van beschimping geweest. Het is gewoon een aanfluiting en het oude herenhuis, aanvankelijk nog in prima staat, had nooit gesloopt mogen worden. Zo denkt iedere Heusdenaar er over. Maar in de Heusdense restauratieperiode komt er een antibeweging op gang, die verkondigt dat er bij de restauratie ook plaats moet zijn voor moderne gebouwen, die contrasteren. Op die manier moet duidelijk zijn, wat authentiek oud is en wat niet.

Bij het gebouw is overigens niet het hele balkon overgeplaatst, maar alleen de kapitelen die het balkon steunen en de bodemplaat. Ook is er een smeedijzeren hekje geplaatst. Na oplevering van het gebouw zijn er tegen de gevel natuurstenen platen gelijmd, die zuilen moeten voorstellen. Al snel kletteren ze tegen de grond. Er zijn geen ongelukken gebeurd. Wel is er dan sprake van leedvermaak bij de Heusdenaren. Ondanks het feit dat het gebouw een exponent van de “zuivere”, niet kitscherige bouw in de restauratie had moeten zijn, is het loslaten van de zuil niets meer of minder dan een revanche van het oude.