Historisch Heusden: De Stelling van Heusden en het Belgische aanvalsplan op Nederland

Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat het in deel 175 van Historisch Heusden over De Stelling van Heusden en het Belgische aanvalsplan op Nederland. Met het Congres van Wenen ontstond in 1814 het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden met Koning Willem I als staatshoofd.

Het toenmalige grondgebied bestond uit het huidige Nederland, België en Luxemburg. De koning streefde naar een sterke staat ten noorden van Frankrijk. Het zuiden van België werd frontgebied en met behulp van Britse financiële steun werd in het zuiden van België de Wellingtonbarrière ingericht. Daardoor werd op 21 juni 1816 Heusden als vesting ‘buiten gebruik en onderhoud gesteld’ en verloor het haar functie als verdedigingswerk. Na de afscheiding van België in 1839 ging Noord-Brabant weer als grensgebied fungeren en werd het Zuiderfrontier als frontgebied weer belangrijk en in staat van verdediging gebracht. Het Zuiderfrontier, dat we nu kennen als Zuiderwaterlinie, was een militaire verdedigingslinie uit het begin van de 18e eeuw . De linie liep vanaf Sluis tot aan Nijmegen en was een aaneenschakeling van forten, vestingsteden en inundatiegebieden . In 1844 werd Heusden gerangschikt onder de vestingwerken van de eerste en tweede klasse. Het leger werd gemobiliseerd, inundaties werden gesteld en verschillende verdedigingswerken werden hersteld, vernieuwd of nieuw gebouwd.

Heusden en het Bovenland van Heusden, waarop de vestingwerken van de Stelling van Heusden zijn aangegeven. S1 en S2 zijn de uitwateringssluizen in de Elshoutse Zeedijk

De Stelling van Heusden
Vanaf 1850 werden, in opdracht van Koning Willem III, Heusden-Vesting en de inundatiesluizen bij Hedikhuizen en Doeveren in een verdedigbare staat teruggebracht. In de periode 1860-1863 waren er in het Bovenland van Heusden grootscheepse aanpassingen en vernieuwingen van bestaande vestingwerken en uitbreiding met nieuwe vestingwerken. Het geheel van deze vestingwerken kennen we als de Stelling van Heusden. Het belangrijkste doel van deze aanpassing was het verbeteren van de beveiliging van de inundatieaccessen, cq. de toegangen die door inundatie konden worden afgesloten. Deze accessen waren: Hoge Maasdijk, de Straatwegen vanaf Haarsteeg en Elshout en de Elshoutse Dijk. De Stelling van Heusden bestond, buiten de vesting Heusden, uit:

1. ‘Het verdedigingwerk bij de Hedikhuizense Sassluis’, voor het inlaten van Maaswater in de Hedikse Maas en waaraan in 1848 een lunet werd toegevoegd.
2. ‘Het werk achter de Hoge Maasdijk’, de inundatiesluis bij Hedikhuizen voor het inlaten van Maaswater vanuit de Hedikse Maas, werd vernieuwd in 1862-1863.
3. ‘Het werk achter de Hoge Maasdijk’, het fort bij Hedikhuizen, werd gebouwd in 1860-1863.
4. ‘Het werk achter de Bernse Hoeven’, het fort tussen Haarsteeg en Luttelherpt, werd gebouwd in 1860-1862.
5. ‘Het werk op de straatweg van Heusden naar Elshout’, de schans werd aangelegd in 1861 en het legeringsgebouw werd gebouwd in 1862-1863.
6. ‘Het werk achter de Elshoutse Dijk’, de schans werd aangelegd in 1861.
7. ‘Het werk achter de Doeverense Sluis’ in het Oude Maasje, de schans werd in 1861 vernieuwd en de bomvrije opslag werd in 1862 gebouwd.
8. ‘De batterij aan de Pruimendijk’, ter verdediging van de Doeverense schans en sluis, werd in 1839 aangelegd .

Kroonprins Leopold (1835-1909), Hertog van Brabant, later koning Leopold II van België 1865-1909.

Leopold II (1835-1909) wilde Nederland aanvallen
Er was ook wantrouwen in de richting van de Belgische koning Leopold I, omdat hij zich nauwelijks kon neerleggen bij de nieuwe landsindelingen. Vijftien jaar na de Afscheiding van België van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden in 1839, vond de kroonprins, dat ook Zeeuws-Vlaanderen, Noord-Brabant, Nederlands Limburg en het Groothertogdom Luxemburg tot België dienden te behoren. De versterking van de Stelling van Heusden had mogelijk ook te maken met een vergevorderd Belgische plan om Nederland aan te vallen. De Belgische journalist en historicus Kris Clerkcx deed omstreeks 2009 onderzoek in de documenten in het Koninklijk Huisarchief in Brussel en dan specifiek in het Archief Adrien Goffinet, de secretaris van de Belgische kroonprins, vanaf 1865 koning Leopld II. Clerkcx ontdekte dat de 19-jarige kroonprins plannen beraamde om Nederland aan te vallen. Zijn plannen waren ingegeven door expansiedrift. Leopold wilde van België een wereldrijk maken en had zijn oog laten vallen op zijn noorderbuur en de Nederlandse koloniën.

De voorbereiding van de aanval
In 1854 reisde een uitgebreide Belgische spionagemissie onder leiding van secretaris en vertrouweling Adrien Goffinet en kolonel Chauchet af naar Nederland om duidelijkheid te krijgen over de militaire kracht en de religieuze verhoudingen. Zij keerden terug met schetsen van alle belangrijke Nederlandse vestingen en meldden de kroonprins dat het Nederlandse leger veel zwakker en kleiner was dan het Belgische. Het Belgische leger had de beschikking over 2127 officieren en het Nederlandse leger slechts 1397. Volgens de spionnen waren het bovendien voornamelijk oude mannen. Nederland had wel sterke verdedigingslinies langs de rivieren. Vooral de forten van de Hollandse Waterlinie waren goed onderhouden. Het aanvankelijke plan voorzag in een verrassingsaanval op Amsterdam, dat binnen enkele dagen moest zijn ingenomen. Goffinet waarschuwde er wel voor dat gerekend moest worden op fors verzet van de Nederlanders. Leopold hoopte juist op steun van de Nederlandse katholieken. Het einddoel was alle katholieke gebieden tot aan de rivieren ‘onder één kroon te verenigen’. Nederland telde in 1854 1,2 miljoen katholieken en 1,7 miljoen protestanten.

Dat de inval niet doorging kwam naar alle waarschijnlijkheid doordat Frankrijk niet reageerde. Overigens was ook de Belgische diplomaat, de Prins van Chimay, die werd ingezet om de Fransen te beïnvloeden, niet overtuigd van de haalbaarheid van de plannen. Na persoonlijk onderhoud van koning Leopold I met de Franse keizer Napoleon III werd van de aanval afgezien.

Koning Willem III (1817-1890), Koning der Nederlanden 1849-1890

Bevindingen van Generaal Goffinet
De summiere bevindingen van Goffinet in 1854 over de stellingen in onze omgeving:

Vesting ‘s-Hertogenbosch

: Inundaties rond de grote vesting, mogelijke veel soldaten, waarschijnlijk moeilijk in te nemen.

Versterkte Legerkamp Vught: aangeleund door inundaties links en rechts met zeven veldwerken.

Fort Crèvecoeur:

veel indruk gemaakt.

Vesting Heusden: opgeheven.

Opgeheven
Door de oorlog van 1870 tussen Duitsland en Frankrijk en het gebruik van moderne artillerie ontstond een andere kijk op vestingwerken en vestinglinies. Vestingen hadden geen functie meer in de verdediging van steden en in een totaliteit ven een land. Ook werden waterlinies overbodig door het gebruik van nieuwe vervoersmiddelen en de inzet van vliegtuigen met gebruikmaking van luchtlandingen en het droppen van parachutisten. Door de Vestingwet, of de Wet tot regeling en voltooiing van het vestingstelsel, van 18 april 1874 werd Heusden als vesting formeel opgeheven en in 1886 kregen de werken van de Stelling van Heusden de ‘classificatie van vestingwerk van geen klasse’, waarmee de werken hun defensieve functie verloren. De verdedigingswerken waren sinds 1814 bij het ontstaan van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden door de Staat geconfisqueerd en werden eigendom van het Ministerie van Oorlog. In de loop der tijd kocht gemeente Heusden de vestingwerken en het exercitieterrein aan het Burchtplein met de affuitenloods en het kruitmagazijn. In het garnizoensgebouw op het einde van de Putterstaat begon familie Verhoeven hun peekoffiefabriek.

Bart Beaard

Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan. Aanvoerder van het lokale nieuws.

< Kijk hier voor agenda
< Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
< Wist u dat wij iedere morgen meer dan 5000 nieuwsbrieven verzenden
< Wist u dat wij iedere dag meer dan 10.000 bezoekers hebben op onze website
< Adverteren op Heusden.Nieuws.nl stuur een mail