Historisch Heusden: Drunens burgemeester Cees van Hulten treedt krachtig op bij rellen om tiendrechten
Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat het in deel 223 van Historisch Heusden over Drunens burgemeester Cees van Hulten treedt krachtig op bij rellen om tiendrechten. Wanneer in 1893 Drunens burgemeester Gerard Schreppers eervol ontslag werd verleend, maakte Drunens notaris J.H.A. Loeff zich zorgen over het onrustige Drunen.
Die onrust werd veroorzaakt door de problematiek rondom de tiendrechten en het moeizame verloop van de noodzakelijke grondaankopen voor de aanleg van het Drongelenskanaal en de Langstraatspoorlijn. Loeff vond landbouwer Cees Hulten (1855-1944) een krachtig bestuurder en haalde hem over te solliciteren naar het ambt van burgemeester. Loeff heeft over de benoeming contact met Paulus Jan Bosch van Drakestein, Commissaris van de Koningin. Op 25 april 1893 benoemde Koningin Emma Van Hulten tot burgemeester van Drunen.
Tiendrechten
Op vele landbouwgronden heerste in het verleden het
eeuwenoude gebruik, dat door de tiendman of pachter jaarlijks tiendvruchten afgedragen
moesten worden aan de tiendheffer. Het was een belasting van 10% in natura, die
drukte op de oogst op de gepachte grond. In onze omgeving waren aan het einde
van de de 19e eeuw de belangrijkste tiendheffers: Domeinen, Gemeenten,
familie Verhoeven, familie d’Oultremont-familie
Elzer, familie de la Court en de erfgenamen van wijlen Vlijmens ambachtsheer
J.B. Muralt. De tiendvruchten konden door de tiendplichtige pachter worden
afgekocht, door de tiendheffer openbaar worden geveild of door de tiendheffer
worden opgehaald. Tiendvruchten of –gewassen waren stro, hooi, haver, boekweit
of rogge. Op het einde van de 19e eeuw werd deze vorm van eenzijdige
belasting voor de boeren een doorn in het oog en riep dan ook de nodige
weerstanden op. In Drunen liep het ophalen van de tiend namens de tiendheffer
regelmatig uit op rellen van boeren, gesteund door vele schoenmakers. De marechaussee
en politie moesten te pas komen. Burgemeester van Hulten speelde een
belangrijke rol om de rellen enigszins in de hand te houden en te zorgen voor
een oplossing van deze problematiek.
Foto Links: Burgemeester Cees
van Hulten trouwde op 21 oktober
1896 in Herpt met Clasina van Bokhoven (*Herpt, 3.9.1860 †Drunen, 5.3.1934), het echtpaar bleef
kinderloos. Collectie SALHA
Foto Rechts: Uit:Echo van het Zuiden d.d. 6 juli 1890. Een van de vele
advertenties over de verkoop van tiendvruchten of verpachting van de tiend.
Collectie SALHA
De problematiek
met de tiendrechten
Voor de jonge burgervader braken meteen dagen van inspanning
aan door de problematiek rondom de tiendrechten. In 1892 was er in Loon op Zand
een voorval, toen meerdere tiendplichtigen de tiend weigerden. De eigenaar van
het tiendrecht verzuimde de weigeraars te vervolgen, waardoor de tiendplichtigen
in de regio de conclusie trokken dat het tiendrecht wetmatig zo zwak stond, dat
men uit vrees voor de uitslag van een procedure afzag. Het gevolg was, dat in
omliggende plaatsen in de Langstraat en in Altena in 1893 landbouwers besloten het
tiend geven te weigeren, zo ook in Drunen. De ‘tiendmania’ breidde zich
epidemisch uit.
Uit De Echo van het Zuiden van 29 Juli 1893: “Men schrijft ons vanuit Drunen: Gisteren-namiddag zou H. van Son, onbezoldigd rijksveldwachter alhier, “gemachtigde" van den Staat en van den graaf d'Oultremont, tot inzameling der tiend een kar rogge halen. Dadelijk was dit op de Kuiksche Heide en in de kom dezer gemeente bekend en was er oogenblikkelijk eene groote samenscholing van landbouwers maar meest van schoenmakers; het gevolg was, dat vier maréchaussees het niet beproefden hen uiteen te drijven, maar zij om versterking vroegen, waarop twee maréchaussées te paard en vijf te voet met de gemeentepolitie hulp kwamen verleenen en het volk na behoorlijke voorafgaande sommatie uiteen dreven. Des namiddags om 6.30 uur werd er een proclamatie van den burgemeester afgekondigd, dat alle samenscholingen van af heden verboden zijn en niet meer dan drie personen bij elkander op de openbare straat voor de huizen of in open dammen zullen worden toegelaten. In den avond hadden er nog een paar arrestaties plaats. Het ware te wenschen, dat dergelijke schandalen in het belang onzer anders rustige gemeente ophielden en men kan maar niet begrijpen, waarom zich hierin schoenmakers mengen, die hoegenaamd niets met de tiend te maken hebben; het zou ook beter zijn, als de landbouwers langs den weg van rechten hun recht zochten en voor dit jaar de te leveren tiend afkochten, waartoe hen, zoo ik vermeen, ook gelegenheid wordt gegeven.”
Het afkopen
Als voorzitter van het Waterschap nam Van Hulten het
initiatief voor gesprekken met een groep Drunense ‘invloedrijken’, over een
afkoop van de tiendrechten, naar voorbeeld van enkele plaatsen in onze
provincie. Het kwam tot een voorstel dat aan de vergadering van het Waterschap
ter goedkeuring werd voorgelegd. De landelijke kranten schreven hierover op 18
mei 1894: “Drunen,
16 Mei. In de hier gehouden vergadering van stemhebbende ingelanden van het
waterschap „Hei- of Meerdijk en Polder van Drunen", is met 37 van de 38
stemmen onder goedkeuring van Gedeputeerde Staten afgekocht, het tiend van den
Staat, van de graven d'Oultremont en van de familie Elzer voor ƒ29.750, welke
tiend gemiddeld jaarlijks ruim ƒ2.100 opbracht’. Het Waterschap was toen voor
dit bedrag een lening aangegaan, die in 13 jaar werd afgelost.
In 1898 werden de tiendrechten van Jonkheer de la Court afgekocht voor ƒ70,- per bunder (iets meer dan een hectare). Pas in 1907 werd de ‘Wet Afschaffing Tiendrechten’ aangenomen met een regeling voor schadeloosstelling van de tiendheffer en een regeling voor de betaling door de tiendplichtige.
Tragisch
Op 1 januari 1923 ging
Van Hulten na 30 jaar burgemeesterschap met pensioen en de Drunense bevolking
zorgde voor een waardig afscheid. Tijdens zijn ambtsperiode was er in Drunen
veel gerealiseerd waar hij bij betrokken was, zoals: opnemen
gemeenteraadsverslagen in de krant, de aanleg van de Langstraatspoorlijn, de tramlijn
en het Afwateringskanaal, de grondaankoop voor het gemeentehuis, de aanleg en
de concessies voor Telegraaf & Telefoon en de ontginning van woeste gronden
zoals Honderd Bunder. Het was tragisch toen hij en zijn huishoudster in het
begin van 1943 uit huis gezet werden en de NSB-burgemeester J. Ramaekers zijn woning
vorderde. Van Hulten ging bij Sjef en Antje van Kessel inwonen, die in de
Grotestraat woonden op de plaats waar nu de Hugo de Grootstraat begint. Cees
van Hulten overleed op 12 april 1944.
Tekst bij foto: Van Hulten liet in 1892 de woning Grotestraat 17, Drunen bouwen, in de bouwstijl van het Eclecticisme. Foto Ad Hartjes.
