Historisch Heusden: Nobelprijswinnaar prof. dr. Martinus J.G. Veltman (89) overleden

13 jan 2021, 10:08 • Historisch Heusden

Fam Veltman

Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat deze aflevering over Nobelprijswinnaar prof. dr. Martinus J.G. Veltman (89) die op 4 januari is overleden. In 1999 heeft hij de Nobelprijs samen met Gerard 't Hooft ontvangen

Nobelprijswinnaar Tini Veltman is op 4 januari jl. overleden. In 1999 heeft hij de Nobelprijs ontvangen, samen met Gerard ’t Hooft. Beiden zijn internationaal toonaangevend geweest op het gebied van de theoretische natuurkunde en de zogenaamde deeltjesfysica. Veltman is op 27 juni 1931 in Baardwijk geboren. Zijn moeder, Dina Vissers, is geboren in Drunen. Zijn vader, Gerard Veltman, is hoofdonderwijzer geweest van de lagere scholen in Wolfshoek-Drunen en Baardwijk. Drie van zijn vier grootouders zijn van geboorte Drunenaren.

Op dinsdag 12 oktober wordt de toekenning van de Nobelprijs voor Natuurkunde 1999 bekend gemaakt en op 10 december (de sterfdag van Alfred Nobel) heeft de dan 68-jarige emeritus prof dr. Tini Veltman, samen met zijn vroegere collega en leerling prof. dr. Gerard 't Hooft, in Stockholm uit handen van de Zweedse koning Carl XVI Gustaf de prijs ontvangen. De plechtige uitreiking van de Nobelprijzen is in de ‘Stockholm Concert Hall’. Het is de 6de keer dat Nederlanders, sinds het instellen van de Nobelprijs in 1900, de prijs voor Natuurkunde zullen ontvangen. De prestigieuze prijs is voor Veltman en 't Hooft elk ƒ900.000. Zij zijn de 14e en 15e Nederlanders, die in aanmerking komen voor deze grote en grootse prijs.

Nobelprijs

Deze prijs is de hoogste onderscheiding die wetenschappers, literatoren, instellingen etc. kunnen ontvangen. Zij wordt toegewezen door de Koninklijke Zweedse Academie van Wetenschappen in Stockholm. De Nobelprijs voor de Vrede wordt toegekend door het Noorse Nobelinstituut in Oslo.

De Nobelprijs is genoemd naar dr. Alfred Nobel (1833-1896), die in 1860 het dynamiet en daarna nog vele andere explosieve stoffen heeft uitgevonden en in vele landen munitiefabrieken heeft gebouwd. Bij zijn overlijden heeft hij door erfstelling het grootste gedeelte van zijn vermogen van 32 miljoen Zweedse Kronen beschikbaar gesteld aan personen en instellingen, die de mensheid het grootste nut hebben bewezen. Vanaf 1900 worden deze onderscheidingen toegekend.

Waarom deze toekenning?

Veltman en 't Hooft hebben de Nobel-prijs ontvangen voor een stelling, die zij ongeveer 30 jaar daarvoor gelanceerd hebben over een fundamenteel onderzoek aan een solidere mathematische basis voor de theorie van de deeltjesfysica. Het gaat hierbij om een puur theoretisch onderzoek en is voornamelijk uitgevoerd aan het Instituut voor Theoretische Fysica van de Universiteit van Utrecht. Later is met praktijkproeven, o.a. met de grote deeltjesversneller van CERN in Genève, de juistheid van hun theorie en de grote waarde voor de kernfysica aangetoond. Waarschijnlijk hebben zij daarom zolang op de toekenning van de prijzen moeten wachten.

Professor Doctor Tini - Martinus Justinus Godefridus Veltman

Tini Veltman is op 27 juni 1931 in Baardwijk geboren, als vijfde kind uit het gezin van zeven kinderen. Na de Lagere School gaat hij naar het Dr. Mollercollege in Waalwijk en doet in 1948 eindexamen HBS-B. Als 17-jarige vertrekt hij naar Utrecht om er te gaan studeren aan de Rijksuniversiteit. Na zijn afstuderen op 26 november 1956 is de militaire dienst onvermijdelijk. Als afgestudeerd fysicus wordt hij geplaatst bij de staf van de luchtmacht. Daar houdt hij zich bezig met de interpretatie van radarbeelden met de belangrijke vraag hoeveel vliegtuigen vanuit het oosten aankomen. Vóór 1963 is hij enige tijd leraar aan het Dr. Mollercollege te Waalwijk en ontwikkelt computerprogramma's, speciaal voor algebraïsche doeleinden. Ook is hij assistent bij het Van der Waallaboratorium in Amsterdam. In 1963 promoveert hij. Veltman is van 1966 tot 1981 hoogleraar aan de Universiteit van Utrecht, waar hij zijn beloonde theorie heeft ontwikkeld. Hij is nauw betrokken bij het onderzoek van de deeltjesversneller van CERN (Europees Instituut voor Deeltjesfysica) in Genève. Na zijn Utrechtse periode is hij tot 1996 hoogleraar aan de Universiteit van Michigan in Ann Arbor (USA). Na zijn emiraat keert hij terug naar Nederland, waar hij nog geregeld lezingen en colleges geeft. Koningin Beatrix bevordert hem in 1999 tot Commandeur in de Orde van de Nederlandse Leeuw. De onderscheiding wordt hem door minister L. Hermans van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen omgehangen. In 2001 krijgt hij een ereprofessoraat van de Universiteit van Amsterdam. Veltman publiceert in 2004 een populairwetenschappelijk boek “Feiten en mysteries uit de deeltjesfysica” over zijn vakgebied. Ook is de Asteroïde 9492 Veltman naar hem vernoemd.

Tini Veltman privé

Tini trouwt in 1960 met Friezin Anneke Swart. Het gezin krijgt drie kinderen: Hugo, Martijn en Hélène. Na zijn emiraat in 1997 is het echtpaar in Bilthoven gaan wonen, alwaar hij op 89-jarige leeftijd op 4 januari 2021 is overleden.

Zijn ouders en grootouders

De vader van Tini, Gerard Veltman, is op 16 juli 1895 geboren in het Noord-Hollandse Schagen waar zijn vader, de in Drunen geboren Cees Veltman, onderwijzer is. Gerard wordt in 1918 benoemd tot onderwijzer aan de Lagere School in de Wolfshoek-Drunen en verhuist daarvoor van Schagen naar Drunen. Aan deze school wordt hij op 29 april 1922 benoemd tot hoofdonderwijzer. Op 22 augustus 1922 trouwt hij in Drunen met Dina Vissers en zij gaan wonen in het schoolhuis in de Wolfshoek. Dina komt uit een ondernemersgezin. Zij is geboren op 20 oktober 1896, als dochter van Mart Vissers (1856-1931) en Jo Snijders (1863-1939). Dit echtpaar heeft in Drunen de bedrijven ‘Aannemingsbedrijf J. Vissers’, het latere ‘Vissers Wegenbouw’, en café Vissers, het latere Hotel Royal en Plein 13. In september 1929 wordt Gerard Veltman benoemd tot directeur van de Clemensschool in Baardwijk en waardoor zij verhuizen naar de Baardwijksestraat 2/A. Hier wordt op 27 juni 1931 Tini geboren. Zijn ouders hebben in Baardwijk gewoond, totdat zij naar het bejaardenhuis Jacobushof in Drunen verhuisd zijn. Gerard is er overleden op 29 mei 1978, Dina op 18 maart 1981.

Bart Beaard

Familie Veltman-Vissers bij hun Gouden Huwelijksfeest op 22 augustus 1972. V.l.n.r. boven: Jo, Tini, Justine, Wim. Onder: Ria, Gerard Veltman, Dina Veltman-Vissers, Kees. Collectie Fam. Veltman.

Prof. dr. Veltman in gesprek met zijn tafeldame koningin Silvia van Zweden tijdens het banket in de blauwe zaal van het Stadhuis van Stockholm. Collectie Fam. Veltman.