Historisch Heusden: Scheepsbouwwerf De Haan en Oerlemans
10 jun 2021, 8:44 • Historisch Heusden
Salha
Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat deze aflevering over Scheepsbouwwerf De Haan en Oerlemans. In het begin van 1883 is de Wet tot de verlegging van de Maasmonding van kracht geworden. Vijf jaar later, april 1888, beginnen de werkzaamheden.
Adriaan de Haan (*Streefkerk 15.1.1878 - †Zeist, 31.1.1966) in zijn privékantoor in 1949
Als eerste wordt het graven van de Bergse Maas aangepakt en in 1904 is de Maas via het nieuw gegraven kanaal met de Amer en het Hollandsch Diep verbonden. Heusden is nu voor de scheepvaart beter bereikbaar. Sinds 1896 doet het gemeentebestuur van Heusden er alles aan om voor de werkgelegenheid een scheepswerf te krijgen en de eerste vorm van industrie van de grond te krijgen.
Scheeps- en machinebouw ‘Bergsche Maas’
Op 22 april 1905 wordt door de firma Brandje, Dalmeyer en Rogier uit Rotterdam in samenwerking met de Heusdense smid E. de Bruyn de scheeps- en machinebouw ‘Bergsche Maas’ opgericht. De locatie is het voormalige bastion ‘Hollandia’’. Al op 29 juli is de eerste tewaterlating. Er wordt veel werk aangenomen, de werf wordt steeds uitgebreid en al snel werken er honderd man. De vreugde is van korte duur want al begin 1908 ontstaan er problemen. Per 1 april is er een directiewisseling. De Bruyn verlaat het bedrijf en wordt opgevolgd door ir. J. Koopman, een ervaren scheepsbouwer. Op het einde van het jaar gaat het bedrijf failliet. Er ligt nog een Rijnschip op de helling.
Op 22 april 1905 wordt door de firma Brandje, Dalmeyer en Rogier uit Rotterdam in samenwerking met de Heusdense smid E. de Bruyn de scheeps- en machinebouw ‘Bergsche Maas’ opgericht. De locatie is het voormalige bastion ‘Hollandia’’. Al op 29 juli is de eerste tewaterlating. Er wordt veel werk aangenomen, de werf wordt steeds uitgebreid en al snel werken er honderd man. De vreugde is van korte duur want al begin 1908 ontstaan er problemen. Per 1 april is er een directiewisseling. De Bruyn verlaat het bedrijf en wordt opgevolgd door ir. J. Koopman, een ervaren scheepsbouwer. Op het einde van het jaar gaat het bedrijf failliet. Er ligt nog een Rijnschip op de helling.
Scheepswerf ‘Rijn en Maas’
In februari daaropvolgend is de openbare verkoop en de heren Anne Adam Alta en Adriaan de Haan uit Schiedam zijn voor ƒ18.000 de nieuwe eigenaren. Het zijn jonge ondernemers en zij komen uit het scheepsbouwvak. De nieuwe naam van het bedrijf is scheepswerf ‘Rijn en Maas’. Allereerst wordt het Rijnschip afgewerkt. Er wordt meteen geïnvesteerd in machines, gereedschap, spantenvloer en in meer hellingen. De tewaterlatingen van vooral stoomsleepboten volgen elkaar in hoog tempo op. Maar al in het begin van 1911 besluit Alta te stoppen daar hij in Amerika in de luchtvaart wil gaan werken. De nieuwe firmant wordt Jan Oerlemans. 10 Jaar later komt Alta om het leven bij een vliegtuigongeluk in Peru.
In februari daaropvolgend is de openbare verkoop en de heren Anne Adam Alta en Adriaan de Haan uit Schiedam zijn voor ƒ18.000 de nieuwe eigenaren. Het zijn jonge ondernemers en zij komen uit het scheepsbouwvak. De nieuwe naam van het bedrijf is scheepswerf ‘Rijn en Maas’. Allereerst wordt het Rijnschip afgewerkt. Er wordt meteen geïnvesteerd in machines, gereedschap, spantenvloer en in meer hellingen. De tewaterlatingen van vooral stoomsleepboten volgen elkaar in hoog tempo op. Maar al in het begin van 1911 besluit Alta te stoppen daar hij in Amerika in de luchtvaart wil gaan werken. De nieuwe firmant wordt Jan Oerlemans. 10 Jaar later komt Alta om het leven bij een vliegtuigongeluk in Peru.
Schilderij van de ARGUS in volle vaart. Het is een geschenk van het personeel bij het 40-jarig jubileum in 1949 van Arie de Haan. Collectie Adriaan van der Pol.
Scheepsbouwwerf ‘De Haan en Oerlemans’
Nadat op 1 april 1911 Jan Oerlemans de plaats als medefirmant heeft ingenomen wordt de scheepswerf voortgezet onder de naam ‘De Haan en Oerlemans’. Door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog is de start moeizaam. Voor en na de oorlog zijn er voornamelijk binnenvaartschepen gebouwd en ook een paar stoomsleepboten. In de oorlog ligt de binnenvaart ligt stil en wordt omgeschakeld naar zeestoomschepen voor de kustvaart. Als gevolg van deze oorlog is de kustvaart een winstgevende branche geworden. Maar er moet wel worden geïnvesteerd. Bv. komen rondom de hellingen masten met elektrische lieren en de gebouwen krijgen elektrische verlichting waardoor langer gewerkt kan worden. Vanwege de te lage Heusdense- en Eilandsebrug moeten de boten wel naar Rotterdam gesleept worden om daar door derden te worden afgebouwd. Het eerste zeeschip is de Ynnur voor Noorse rekening en op 16 mei 1917 is de tewaterlating. Het schip is bedoeld voor de vaart van Bergen (N) naar IJsland.
Nadat op 1 april 1911 Jan Oerlemans de plaats als medefirmant heeft ingenomen wordt de scheepswerf voortgezet onder de naam ‘De Haan en Oerlemans’. Door het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog is de start moeizaam. Voor en na de oorlog zijn er voornamelijk binnenvaartschepen gebouwd en ook een paar stoomsleepboten. In de oorlog ligt de binnenvaart ligt stil en wordt omgeschakeld naar zeestoomschepen voor de kustvaart. Als gevolg van deze oorlog is de kustvaart een winstgevende branche geworden. Maar er moet wel worden geïnvesteerd. Bv. komen rondom de hellingen masten met elektrische lieren en de gebouwen krijgen elektrische verlichting waardoor langer gewerkt kan worden. Vanwege de te lage Heusdense- en Eilandsebrug moeten de boten wel naar Rotterdam gesleept worden om daar door derden te worden afgebouwd. Het eerste zeeschip is de Ynnur voor Noorse rekening en op 16 mei 1917 is de tewaterlating. Het schip is bedoeld voor de vaart van Bergen (N) naar IJsland.
Na de oorlog leeft de Rijnvaart weer op door het grote ladingaanbod naar het Ruhrgebied. Met 250 werknemers loopt zowat elke maand op één van de vier hellingen een schip van stapel voor Nederlandse of Duitse rekening. In 1929 koopt De Haan zijn medefirmant Oerlemans uit, maar de naam blijft ongewijzigd. De Haan wil het liefst de touwtjes alleen in handen hebben. In dat jaar luidt de beurscrash de wereldcrisis in waardoor de scheepswerf regelmatig geheel stil ligt wegens het ontbreken van orders. Redding brengt de omschakeling naar de bouw van gecompliceerdere gemotoriseerde coasters. In ’38-’39 is toen ook de viermastzeilschoener ARGUS gebouwd. Dan breekt de Tweede Wereldoorlog uit. In opdracht van de bezetter moeten weer binnenschepen gebouwd worden; motortankschepen, (tank)-sleepschepen, veerponten, viskotters etc,. Vanaf november 1944 tot mei 1945 ligt de werf geheel stil omdat Heusden frontgebied geworden is. Het levenswerk van De Haan wordt door 27 voltreffers verwoest. Na de oorlog moet de werf weer worden opgebouwd en het werk weer hervat. Twee jaar lang is de werf een reparatiewerf om door de oorlog gehavende schepen op te kalefateren. In 1947 wordt de eerste naoorlogse nieuwbouworder geboekt. De scheepswerf beleeft nu gouden tijden met de bouw van motortankers en coasters. In de periode 1911 tot 1954 zijn er totaal 275 schepen van stapel gelopen.
Huisvesting
Voor werknemers zijn woningen nodig. Vóór de oorlog is het voornamelijk de scheepswerf geweest die zogenaamde ‘werkmanshuisjes’ heeft laten bouwen o.a. aan Burchtplein, Demer, Herptseweg en Drietrompetterstraat. De oprichting van de Woningstichting Heusden in 1962 is een initiatief geweest van de scheepswerf en de conservenfabriek. De scheepswerf, inmiddels overgenomen door Verolme, beschikt dan over een woningbestand van 84 woningen in Heusden en Oudheusden.
Voor werknemers zijn woningen nodig. Vóór de oorlog is het voornamelijk de scheepswerf geweest die zogenaamde ‘werkmanshuisjes’ heeft laten bouwen o.a. aan Burchtplein, Demer, Herptseweg en Drietrompetterstraat. De oprichting van de Woningstichting Heusden in 1962 is een initiatief geweest van de scheepswerf en de conservenfabriek. De scheepswerf, inmiddels overgenomen door Verolme, beschikt dan over een woningbestand van 84 woningen in Heusden en Oudheusden.
Scheepswerf 'De Haan en Oerlemans' in 1951. Collectie SALHA.
Viermastschoener ARGUS
In ‘38-‘39 wordt de motor- en viermastzeilschoener ARGUS gebouwd in opdracht van de Portugese rederij Parceria Geral de Pescarias. Het is één van de 30-35 zeilschepen die jaarlijks in de Grand Banks bij Newfoundland en de kust van Groenland met eenmans dories (amper zeewaardige houten bootjes met een klein zeiltje en twee roeispanen) op kabeljauw vissen. Dat heeft geduurd tot 1975. Daarna is de schoener als cruiseschip Polynesia vele jaren gebruikt voor vakantietochten langs Caribische eilanden. Bijzonder is dat Adriaan van der Pol, kleinzoon van Adriaan de Haan, in 1985 een week een zeilcruise heeft meegemaakt. De schoener staat binnenkort opgesteld op het buitenterrein van het Maritime Museum of Îlhavo (P).
In ‘38-‘39 wordt de motor- en viermastzeilschoener ARGUS gebouwd in opdracht van de Portugese rederij Parceria Geral de Pescarias. Het is één van de 30-35 zeilschepen die jaarlijks in de Grand Banks bij Newfoundland en de kust van Groenland met eenmans dories (amper zeewaardige houten bootjes met een klein zeiltje en twee roeispanen) op kabeljauw vissen. Dat heeft geduurd tot 1975. Daarna is de schoener als cruiseschip Polynesia vele jaren gebruikt voor vakantietochten langs Caribische eilanden. Bijzonder is dat Adriaan van der Pol, kleinzoon van Adriaan de Haan, in 1985 een week een zeilcruise heeft meegemaakt. De schoener staat binnenkort opgesteld op het buitenterrein van het Maritime Museum of Îlhavo (P).
Het einde
Op 1 januari 1954 heeft de dan 75-jarige Adriaan de Haan de scheepswerf aan Cornelis Verolme verkocht wegens gebrek aan een opvolger. Het verkoopbedrag is 1,3 miljoen gulden, het bedrag dat overeenkomt met de winst op de nog te bouwen schepen uit de orderportefeuille. De Haan neemt na 46 jaren op 30 april 1955 afscheid. Vele jaren is hij ook gemeenteraadslid en bestuurslid bij de Kamer van Koophandel geweest. Ook is hij een groot bevorderaar geweest van het technisch onderwijs. Hij verhuist naar Zeist om er te gaan genieten van zijn oude dag.
Op 1 januari 1954 heeft de dan 75-jarige Adriaan de Haan de scheepswerf aan Cornelis Verolme verkocht wegens gebrek aan een opvolger. Het verkoopbedrag is 1,3 miljoen gulden, het bedrag dat overeenkomt met de winst op de nog te bouwen schepen uit de orderportefeuille. De Haan neemt na 46 jaren op 30 april 1955 afscheid. Vele jaren is hij ook gemeenteraadslid en bestuurslid bij de Kamer van Koophandel geweest. Ook is hij een groot bevorderaar geweest van het technisch onderwijs. Hij verhuist naar Zeist om er te gaan genieten van zijn oude dag.
Bart Beaard
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan. Aanvoerder van het lokale nieuws.
