Monumenten in Heusden: De wapendragers van Onsenoort

Jan van der Linden

Direct achter het uit 1935 daterende poortgebouw van Mariënkroon staan op het voorterrein twee met mos bedekte leeuwen op kleine sokkels. Zij dragen allebei een afbeelding van een familiewapen. Het zijn de wapens van Julia Maria Clara Half-Wassenaer van Onsenoort (1807-1892) en van haar echtgenoot Jhr. Mr. Leopoldus Josephus Arnoldus Antonius de la Court (1795-1865).

Het adellijke echtpaar was ín 1833 getrouwd. Na het overlijden van Julia’s moeder Barbara Half-Wassenaer-van Willigen, kwamen zij in 1857 in het bezit van de ‘Heerlijkheid Nieuwkuijk en Onsenoort’. Hierna werden de leeuwen met de wapens door beeldhouwer Keulman in ‘Trierschen Steen’ gebeiteld. Zij stonden op de poortzuilen aan de ingang van de Laan van Onsenoort, ter hoogte van het huidige viaduct Vlijmen-Nieuwkuijk in de A59. Sinds 1963 staan de leeuwen op de huidige plaats.

De familiewapens
De rechtse leeuw houdt in zijn klauwen het wapenschild van de familie Half-Wassenaar, die vanaf begin 18e eeuw tot eind 19e eeuw op het kasteel woonachtig was. Het wapen bestaat uit vier kwartieren: het eerste en vierde van keel (rood), beladen met drie halve liggende manen van zilver (wit); het tweede en derde van lazuur (blauw) beladen met een fasces (dwarsbalk) van goud (geel). In het midden staat het wapen van Onsenoort: twee raderen in goud op een veld in zilver boven een gerasterd veld in lazuur. De linker leeuw houdt in zijn klauwen het wapen van De la Court. Dat wapen bestaat uit een pelswerk van zilver met negen hermelijnstaarten (heraldisch symbool) en een dwarsbalk in goud. Het wapenschild heeft een kroon en een wapenspreuk: ‘IN PROSPERI PROSPICE’, vertaald: ‘KIJK NAAR HET VERLEDEN EN DE TOEKOMST’. De boodschap van de leeuwen is duidelijk: “Eens woonden hier de Wassenaers van Onsenoort.

Foto Links:1933. De toegangspoort met de wapendragers bij de voormalige oprijlaan, nu weiland, naar Kasteel/Klooster Onsenoort. Rechts ernaast de portierswoning. Collectie Jan van der Linden.

Foto Midden: Het wapenschild van het echtpaar De la Court en Half-Wassenaer. De wapenspreuk is links IN PROSPERI PROSPICE -KIJK NAAR HET VERLEDEN EN DE TOEKOMST en rechts MET GANSCHEN TROUW. Bron Wikipedia

Foto Rechts: Links, de leeuw met het wapenschild van familie De la Court. Rechts, de leeuw met het wapenschild van familie Half-Wassenaer. Het bovenstuk op het wapenschild met helm, wrong en helmteken is hier afgebroken. Foto Ad Pellemans

Laan van Onsenoort
In aanvang stond de poort aan de Langstraatweg op de grens van Nieuwkuijk en Vlijmen bij de ingang van de oprijlaan naar het kasteel. De laan met vier rijen beuken was toen de openbare weg van Nieuwkuijk naar Haarsteeg. Deze liep langs de Vlijmensche Wetering tot het kasteel, volgde de buitengracht aan de westelijke zijde en verder door tot Haarsteeg. De toegangspoort bestond uit twee gemetselde zuilen waarop de wapendragende leeuwen stonden. Tussen de poortzuilen bevond zich een smeedijzeren poort. Naast de poort stond een portierswoning, gebouwd in 1876. Een verandering kwam er omstreeks 1880 met de aanleg van de Langstraatspoorlijn. Het beoogde tracé liep precies over de plaats van de ingang. Douairière Clara Half-Wassenaer-de la Court protesteerde op 21 januari 1878 schriftelijk bij het Ministerie van Waterstaat, Handel en Nijverheid. Het ging daarbij om het kappen van 40 bomen, het verwijderen van de poortzuilen met de wapendragende leeuwen en de portierswoning. Maar haar protest bracht geen resultaat. De grond werd onteigend en in 1882 werden de bomen gekapt, de poort enkele tientallen meters noordelijk verplaatst en de portierswoning werd afgebroken. In 1888 werd het spoorbaanvak Waalwijk-Vlijmen in gebruik genomen.

De portierswoning
Een nieuwe portierswoning in de bouwstijl van de neorenaissance werd in 1892 gebouwd naast de nieuwe plaats van de poort. De opdrachtgever was Jhr. Joseph de la Court (1840-1907), zoon van Julia en toen eigenaar van het kasteel. G. de Bonth was de aannemer. Toen in 1904 het kasteel door de Cisterciënzers werd aangekocht veranderde er veel. De monniken verbouwden het kasteel tot klooster en bouwden ook een kloostermuur rondom het kasteelterrein. Hierdoor verloren de Laan van Onsenoort en de portierswoning hun functies. Het klooster kreeg vanaf Nieuwkuijk een nieuwe toegangsweg door de Kloosterstraat en langs de Molenberg. Dit was mogelijk geworden door grondruil met N.V. Verzekeringmaatschappij Noord-Brabant in Waalwijk, die in 1904 het bos rondom het kasteel had gekocht. De Laan van Onsenoort werd weiland.

Vanaf 1925 huurde meester-kleermaker Thomas Casteleijns (24.4.1899 – 1976) de portierswoning van de abdij. Hij had veel werk van de monniken. Op 17.4.1940 trouwde Thomas met Johanna Boelen (1908-1984). Hij was ook een begenadigd komediant/humorist. Eerder huurde Joodje van Leeuwen, oftewel de ‘Babbeltjesboer’, de woning. Hij was een gepensioneerde bankier, die nog enig administratief werk op de veiling deed.

Maasroute
In 1963, met de aanleg van de Maasroute A59 is de woning afgebroken, evenals de poortzuilen. De leeuwen zijn verplaatst naar het abdijterrein. Ten zuiden en ten westen van de begraafplaats op Mariënkroon is nog een gedeelte van de Laan van Onsenoort met haar beuken aanwezig.

Bart Beaard