Monumenten in Heusden: Stadsboerderij Putterstraat 43, Heusden

Ad Pellemans

De hoek Putterstraat-Zustersteeg is een locatie waar door de eeuwen heen veel wijzigingen van de perceelgrenzen zijn geweest. Er werd veel gebouwd, gesloopt en herbouwd. Volgens het Verpondingregister stond hier in het begin van de 17e eeuw het Patershuis, dat na de Reformatie als Ruiterhuis gebruikt werd. Naast dit pand stonden ook een achttal armenhuisjes, die aan het Oud-Gasthuis toebehoorden.

Burgemeester Gosuinus de Bock woonde er in het midden van de 18e eeuw. Sinds de kadastrale gegevens bekend werden, kwam er duidelijkheid over de bebouwing en pandeigenaren. In 1834 was P.A. Giessen de eigenaar van de percelen met de bebouwing, die we nu kennen als Putterstraat 37a t/m 53. Behalve het hoekhuis (37a+b) verkocht Giessen in 1834 alles aan Hendrikus van Helvoort uit Herpt, die het vervolgens in 1858 aan Johannes (1798-1862) en Adrianus van Dieten (1836-1907) verkocht.

Grutterij
Johannes en Adrianus van Dieten kwamen in 1858 uit Uden en kochten van Gerrit en Clara Bax de windkorenmolen op het Oranjebolwerk bij de Herptsepoort. Deze molen werd op 4 november 1944 door de Duitsers verwoest.

Foto Links: In de bestrating van de voordeur is één van de maalstenen verwerkt. Foto Ad Pellemans
Foto Rechts: In 1883 werd dit monumentale pand gebouwd met de bestemming woonhuis, winkel, grutterij, graanmalerij en bergruimte. Foto Ad Pellemans.

De locatie, die ze in de Putterstraat hadden gekocht, bevatte destijds een werkhuis, een werkplaats, een schuur, vijf armenhuisjes en er was een achterliggende tuin. De armenhuisjes werden in 1858 afgebroken. In 1883 kwam de bebouwing en het perceel in eigendom van Jan van Dieten (1848-1927), zoon van Johannes en broer van Adrianus. Hij liet alles afbreken en bouwde op de locatie het huidige Rijksmonument 22079. Het pand kreeg de bestemming woonhuis, winkel, grutterij, graanmalerij en bergruimte. De grutterij had hij overgenomen van wijlen Cornelis Antonie Roomer (1818-1880). In het nieuwe pand stond mogelijk een door paarden aangedreven rosmolen. In een grutterij worden grutten gemalen, gebroken zaadkorrels van boekweit, de voorloper van aardappelen. Bij de voordeur ligt nog een van de twee maalstenen. De huidige verwijzing naar stadsboerderij op de gevelplaat heeft naar alle waarschijnlijkheid er ook mee te maken. Achter en naast het pand was toen voldoende ruimte om paarden te weiden. Op 22 augustus 1883 trouwde Jan met Maria de Jongh uit Heusden. De grutterij is in de familie gebleven totdat Jan in 1927 overleed. De eigendommen werden toen overgenomen door grossier Petrus Stoffels.

Bouwstijl
Het in 1883 gebouwde pand is tweelaags met een verdieping onder een zadeldak. Het hoofdhuis heeft een ingezwenkte lijstgevel. Deze lijstgevel heeft een door consoles ondersteunde kroonlijst, is aan de noordzijde verbreed; dat geveldeel heeft een uitzwenkende beëindiging. Het hoofdhuis heeft een zadeldak met wolfseinden met de nok loodrecht op de straat. De verbreding heeft een dakschild, dat aansluit op het zadeldak van het hoofdhuis. De daken zijn gedekt met rode terracotta dakpannen, type Oude Holle. De gevel is gemetseld met rode handvorm bakstenen in kruisverband en afgewerkt met een lintvoeg. Mogelijk is de gevel ooit opnieuw opgetrokken.

Oorspronkelijk had het hoofdhuis op de eerste en tweede verdieping in het midden open kozijnen met hijsluiken ten behoeve van transport naar de verdiepingen. Bij de restauratie in 1982 zijn in de kozijnen draairamen geplaatst. Het hoofdhuis heeft op de begane grond drie, op de eerste en tweede verdieping twee schuifvensters. Alle ramen in deze schuifvensters hebben eenzelfde kleine roedeverdeling. De voordeur heeft een bovenlicht met dezelfde roedeverdeling. In de bestrating van de voordeur is één van de maalstenen verwerkt. In het hoofdhuis en de verbreding bevindt zich de voormalige houten opgeklampte poort met rondboog. Boven de poort bevindt zich een venster met rondboog en draairamen. Aan alle vensters zijn in 1982 luiken toegevoegd. In de sluitsteen van de rollaag van de poort is de inscriptie ‘1815’ geplaatst, een verwijzing naar de Val van Napoleon. Naast de voordeur bevindt zich een fraaie smeedijzeren buitenlamp.

Bart Beaard