Ommetje gemeente Heusden Deel 35

Naam: Ommetje Henriëttewaard ‘s-Hertogenbosch

Parkeren: Henriëttewaard 1, 5221 CE ‘s-Hertogenbosch.

Lengte van de route: 3,5 km.

Markante punten: Spuisluis Crèvecoeur, Schutsluis Engelen.

Het Ommetje Henriëttewaard volgt een route van 3,5 km over bestaande dijken en rondom de Henriëttewaard over een deels onverhard goed beloopbaar pad en deels over een asfaltweg die redelijk druk kan zijn.

De Henriëttewaard heeft een oppervlakte van 285 ha en bestaat uit een polderlandschap dat omsloten wordt door dijken. Het gebied kan alleen afwateren via de suatiesluis (water kan eruit via een wachtdeur) die ook de mogelijkheid biedt om water in te laten, zodat vruchtbaar slib zich kon afzetten op de inliggende landbouwgronden.

De Henriëttewaard is ontstaan bij het aanleggen van de schutsluis Engelen. Dit werk ontstond bij het graven van de Bergsche Maas, als onderdeel van de Maasmondwerken. In het noorden van het gebied staat het voormalige Fort Crèvecoeur, wat in gebruik is als een militair oefenterrein. Dit fort is in 1590 gebouwd en had tijdens het Beleg van 's-Hertogenbosch in 1629 een belangrijke functie. Het fort beheerste de scheepvaart over de Dieze, waardoor de stad 's-Hertogenbosch vanaf het water niet bereikbaar was. In het ontwerp van Menno van Coehoorn van 1701 had het fort aan de zuidwestzijde een bastion Henriëtte, vernoemd naar de laatste nog levende tante van Willem III van Oranje, Henriëtte Catharina van Nassau

Rondom de Henriëttewaard is een looppad aangelegd waar veelvuldig gebruik van wordt gemaakt. Een fietspad langs het Diezekanaal maakt deel uit van de fietsroute linie 1629 rondom ’s-Hertogenbosch. De weg langs de Oude Dieze kan behoorlijk druk zijn.

De sluis bij Engelen heette vroeger officieel de “Henriëttesluis”, genoemd naar het bastion Henriëtte dat bij fort Crèvecoeur hoorde. De schutsluis ligt bij de uitmonding van het Diezekanaal in de Maas. Vóór 1900 maakte de scheepvaart gebruik van de schutsluis bij fort Crèvecoeur uit 1735. Door de Maaswerken en de daardoor ontstane lagere waterstanden kon deze sluis echter niet meer gebruikt worden. In de jaren 1897-1898 werd een nieuwe uitmonding gegraven, het Diezekanaal, met daarin een moderne schutsluis. In 1902 werd de nieuwe sluis in gebruik genomen. De sluis is uitgevoerd met dubbele sluisdeuren, zodat zowel bij hoog water op de Maas als op de Dieze geschut kan worden. De komvormig kolk van deze sluis is bijzonder. De kanten van de kolk zijn niet verticaal, maar lopen schuin naar binnen. Zo ontstaat een komvormige sluiskolk. Bij het schutten dienst men hiermee terdege rekening te houden. Ook bijzonder van de Engelense sluis is het gebruikte systeem van cylinderafsluitingen in de langsriolen die aan weerszijden van de schutkolk lopen. Die cylinderafsluitingen zijn van het zogenaamde systeem ‘Caligny’, genoemd naar de Franse waterbouwkundig ingenieur Anatole de Caligny (1811-1892) en tamelijk zeldzaam in Nederland. Door zijn hoofdvorm, zijn detaillering en zijn materiaalgebruik is Sluis Engelen een sluis van historisch (vooral civieltechnisch) belang. Daarnaast is het een belangrijk element uit de geschiedenis van de verlegging van de Maasmond. In 1975 is de sluis gereviseerd, waarbij over het Diezehoofd een hefbrug werd aangebracht. Daarvoor was het niet mogelijk om met voertuigen de sluis te passeren. In 1993 zijn de remmingswerken in de voorhaven aan de Maaszijde van de sluis vervangen door wachtplaatsen met loopbruggen naar de wal. Bij de sluis zijn vier reservesluisdeuren en schotbalken opgeslagen om de sluis in geval van nood af te sluiten.

Bron BHIC

De spuisluis Crèvecoeur in de Oude Dieze regelt het peil in de Dieze. Dankzij de sluis houdt ‘s-Hertogenbosch droge voeten en kunnen schepen vanaf de Maas naar de Zuid-Willemsvaart varen. (schutsluis Engelen) De spuisluis is geplaatst in de primaire waterkering en sluit bij hoge waterstanden op de Maas. De sluis is alleen een barrière voor vissen die vanuit de Maas stroomopwaarts willen zwemmen om zich in de beken voort te planten. Daarom ligt er een vispassage, voor onder andere de winde, kopvoorn en riviergronde. In de toestroom vanaf de Dieze zijn twee stuwen geplaatst en is er ook een zwak elektrisch veld dat de vissen detecteert en telt. Om de vispassage is een dijk aangelegd voor de veiligheid tijdens hoogwater op de Dieze.