Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat deze aflevering over De Oude Herptse Poort in Heusden. In het noordoosten van de vesting is de Oude Herptse Poort een toegang naar de stad in de veertiende eeuwse stadsmuur, welke gelegen is aan de oude gracht De Demer.
In 1579 breekt bij de poort de oude Maasdijk door en blijft een waterplas achter, De Wiel. Tijdens de restauratie van Heusden zijn in 1973 de restanten van de poort blootgelegd en deels opgemetseld. De naastgelegen moderne toren, gebouwd als haventoren, is gebouwd op de fundamenten van een rondeel dat eveneens deel heeft uitgemaakt van de stadsommuring. Nu resten alleen nog enkele gereconstrueerde onderdelen van de poort en de stadsmuur. De Wiel, eerst stadshaven van Heusden, is nu een jachthaven.
De Oude Herptse Poort
De stad is onder het gezag van Hertog Jan III (1312-1355) versterkt met een zware stadsmuur van een meter of acht hoog, onderbroken door rondelen, drie stadspoorten (Wijkse, Oudheusdense en Oude Herptse), een veerpoort en een waterpoort. De muur volgt aan stadszijde globaal de huidige Demer, toen aanmerkelijk breder. De Demer heeft een open verbinding met de Maas. De Oude Herptse Poort is gelegen waar de Herptse Steeg begint, parallel aan de Hoge Maasdijk of Bernse Dijk. Binnen de stadsmuur ligt de poort in het verlengde van de Putterstraat. De poort heeft twee ronde torens en een ophaalbrug.
In 1579 wordt de stad aangevallen door Spaanse troepen onder bevel van Baldeus. De Heusdenaren inunderen de omgeving door dijkgaten in de Maasdijk te steken. Op zich een succesvolle operatie, de toepen worden door water verjaagd. Maar een latere storm, gepaard gaande met hoog water, slaat iets te veel water door de dijkgaten en wordt direct voor de poort De Wiel geslagen. De weg naar Herpt en ’s-Hertogenbosch wordt erdoor afgesneden. De poort kan niet meer gebruikt worden, raakt in verval en wordt tot de grond toe afgebroken. De Wiel wordt d.m.v. een bastion binnen de stad gebracht en wordt als haven gebruikt. Oostelijk van de muurresten wordt later bolwerk Hollandia gebouwd. Het 1,2 meter hoge muurtje op het eind van de Putterstraat is het restant van de Oude Herptse Poort.
Jacob van Deventer
De Nederlands cartograaf Jacob van Deventer heeft omstreeks 1545 voor de Spaanse koning Filips II een plattegrond van Heusden getekend. De kaart is met de hand getekend en ingekleurd. Het zeer regelmatige stratenpatroon van de stad is op de kaart te zien. De stafkaarten zijn bedoeld voor het Spaanse leger, want koning Filips II regeert dan over de Nederlanden.
De Herptse Poort
Op 8 november 1576 wordt met de Pacificatie van Gent de overeenkomst gesloten tussen de gewesten van de Nederlanden om zich aaneen te sluiten in een zogeheten Generale Unie. Heusden wordt één van de kleine steden van Holland en moet versterkt worden. In 1577 wordt gestart met het verwijderen van de muren en torens, grachten worden gegraven en er komen wallen, het begin van de bastions. Het plan wordt uitgevoerd volgens een ontwerptekening van Adriaan Anthonisz. Jacob Kemp krijgt opdracht van de Staten van Holland om de fortificatie volgens deze tekening te verbeteren. Kemp is zeker tot in 1589 actief en bouwt de stad uit naar een sterke vesting. Het hele systeem van ravelijnen, grachten, wallen, bastions, sorties en stadspoorten is ontworpen om een zo doeltreffend mogelijke verdediging van de stad en haar inwoners te kunnen voeren. De verdediging van de stadspoorten is ook gebaseerd op het omzeilen van ‘dode hoeken’ en om een poort te kunnen verdedigen moet deze precies tussen twee bastions in liggen. Om dit te kunnen bereiken, wordt in 1581 een nieuwe Herptse Poort gebouwd aan het einde van de verlengde Herptsestraat. Deze poort is enkele jaren geleden bij toeval teruggevonden.
Restauratie 1973
In het najaar van 1973 is in het kader van de restauratie aan het einde van de Putterstraat het muurwerk van de Oude Herptse Poort gevonden. De muurwerken zijn middeleeuws van oorsprong en passen daarom niet in het 17e eeuws gehouden Heusden. De poort staat ook niet op de kaart van Blaeu, het uitgangspunt voor de restauratie. Uiteindelijk is besloten om de oude muurresten door middel van metselwerk te reconstrueren.
De haventoren
De bouw van de haventoren in 1987 is een onderdeel van een gemeentelijk plan om De Wiel te ontwikkelen naar een jachthaven. Voor het kantoor is gedacht aan een naast De Wiel te bouwen toren en deze op te trekken op de fundamenten van het middeleeuws rondeel. Op verzoek van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg en de gemeenteraad is dat gebeurd in een eigentijdse stijl en met gebruik van moderne materialen. Daarvoor is een gelegenheidsargument van stal gehaald: de oude funderingen passen niet goed in het gerestaureerde stadsbeeld, dat immers zeventiende-eeuws is. Op de plattegrond van Blaeu is ook het rondeel niet te vinden. Voor de toren, die het uiteinde van de Putterstraat visueel wat heeft moeten ‘ophalen’, is een ontwerp gemaakt door architectenbureau Hans van der Laan uit ‘s-Hertogenbosch. De plannen voor de ontwikkeling hebben voor grote onrust gezorgd. Bij de gemeente worden meer dan 140 bezwaarschriften ingediend. Nadat uiteindelijk de bezwaren door de Raad van State zijn afgewezen, kan de ontwikkeling van De Wiel en daarmee de bouw van een eigentijdse toren van start gaan.
Dringend onderhoud
De constructie van de Oude Herptse Poort is aan een stevige onderhoudsbeurt toe. Stenen zijn ernstig beschadigd of ontbreken en muren tonen scheuren. In 2006 is dit al door Bureau Oranjewoud met Uitvoeringsprogramma Openbare Ruimte gesignaleerd. Een subsidieaanvrage voor onderhoud van de gemeente Heusden bij de Provincie Noord-Brabant in 2015 is afgewezen. In de loop van de jaren gaat de situatie steeds verder achteruit. De poort staat niet vermeld op de Rijks- of gemeentelijke monumentenlijst. De vesting met haar omgeving is op 21 augustus 1982 krachtens de Monumentenwet tot beschermd stadsgezicht verklaard.
Bart Beaard
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan. Aanvoerder van het lokale nieuws.
< Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
< Wist u dat wij iedere morgen meer dan 2500 nieuwsbrieven verzenden
< Wist u dat wij iedere dag meer dan 10.000 bezoekers hebben op onze website
< Adverteren op Heusden.Nieuws.nl stuur een mail
