Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat deze aflevering over de Maatschappij tot Nut van het Algemeen Departement Heusden. In 1819 wordt op initiatief van dominee Ds. Carel Willem Pape in Heusden een Departement van de Maatschappij tot Nut van het Algemeen (het Nut) gevestigd.
Deze Maatschappij is reeds in 1784 in Edam opgericht en kent tal van lokale Departementen. De landelijke oprichters zijn afkomstig uit een groep verlichte idealisten, van wie de doopsgezinde predikant Jan Nieuwenhuijzen de leider is. Het doel van de vereniging is het welzijn, in de ruimste zin, van individu en gemeenschap te bevorderen. De Maatschappij hield en houdt zich bezig met zaken die het algemeen belang dienen en legde destijds ook de nadruk op de verbetering van het onderwijs door het stichten scholen en het opzetten van bibliotheken. Het verzorgen van lezingen was en is een andere belangrijke activiteit.
Het Departement Heusden bestaat inmiddels 202 jaar. Het bestuur onthaalt de honderd leden jaarlijks op vijf interessante lezingen en op een dagexcursie naar een stad in eigen land of België. De thuisbasis van het Nut is Open Hof Protestants Christelijk Centrum aan de Breestraat.
Het begin
Het Departement Heusden kent in de eerste jaren onder president Pape een bloeiend bestaan en in 1821 zijn er al 48 leden. Het is dan een plaats, waar de notabelen elkaar ontmoeten. Na enkele jaren neemt het aantal leden af en rond 1830 lijkt het Nut op een slapend Departement. In 1862 wordt zelfs het Departement opgeheven. Dit blijkt slechts tijdelijk, want zeven jaar later, dus in 1869, wordt weer tot heroprichting overgegaan.
Armenschool
In 1821 richt Pape namens het Departement een school op voor het onderwijs aan kinderen van armen en onvermogenden. Binnen twee jaar krijgen ruim veertig arme kinderen gratis onderwijs en worden zo opgeleid ‘om eens nuttige leden der zamenleving te kunnen worden’. In 1855 moet de armenschool worden gesloten wegens gebrek aan financiën.
Spaarbank
Wanneer in 1869 het Departement wordt heropgericht zijn er al snel 63 leden. In dat jaar is er een initiatief voor een Spaarbank. Drie leden vormen een commissie die belast is met het ontwerp van een huishoudelijk reglement. Dit gebeurt in overleg met het hoofdbestuur van de Maatschappij. Op 30 april 1883 wordt de Spaarbank ontbonden.
Tekenschool
In Heusden heeft lange tijd de mogelijkheid bestaan om particulier tekenonderwijs te volgen. Het hoofdvak is lijn- en vaktekenen, daarnaast handtekenen, Nederlandse taal en rekenen. Driemaal is de avondtekenschool opgericht. Het eerste initiatief is van het Departement in 1871 en deze school voor ‘ambachtslieden’ heeft tot 1878 bestaan. Het tweede initiatief is van M.C. van de Ven, hoofd van de katholieke jongensschool, die tot 1905 heeft bestaan. Het derde initiatief komt opnieuw van het Departement en op 7 oktober 1911 wordt de tekenschool heropgericht als instelling van het Departement. Aan het onderwijs nemen jaarlijks gemiddeld 80 leerlingen deel. Les wordt gegeven in één van de lokalen van de MULO-school. De opleiding duurt drie jaar en vanaf 1922 vier jaar. Het Departement benoemt een dagelijks bestuur. Van 1928 tot 1958 is Willem Knoop directeur van de tekenschool. De school heeft vele problemen met wat de schoolinspectie ‘tuchteloosheid’ noemt. Jaarlijks is er een expositie met prijsuitreiking van de werken van de leerlingen: ‘Teekeningen betrekking hebbende op het vak van timmerman, smid en metselaar en handteekenen voor schilders lagen keurig gerangschikt. We zagen teekeningen van beginnenden en meergevorderden, die getuigden van degelijke leiding’. Na de oorlog is de tekenschool verplaatst naar de voormalige pastorie aan Schramstraat. De school heeft tot 1958, dus bijna een halve eeuw bestaan. Dan zijn er voldoende andere mogelijkheden op de ambachtscholen in de omgeving en ook begint scheepswerf Verolme met een bedrijfsschool. De tekenschool in de Schramstraat wordt dan de tekenschool van Verolme.
MULO-school
Tegelijk met de tekenschool wordt op 7 oktober 1911 door het Departement het initiatief genomen om een MULO-school (Meer Uitgebreid Lager Onderwijs) op te richten. In 1927 wordt de MULO-school door Gemeente Heusden gesloten; te weinig leerlingen en teveel personeelswisselingen.
Op 18 augustus 1953 richt het Departement bij de gemeente Heusden een verzoek in om medewerking te verlenen voor de oprichting van een Nuts ULO-school. Op 10 september 1954 is de opening. In 1964 verzoekt het Departement nog om subsidie voor de architectkosten van een bouwplan. Op 14 april 1966 wordt de eerste paal geslagen voor de Nuts ULO-school op de hoek Herptsestraat-Wieldijk. In 1990 wordt de school als MAVO-school gesloten.
Bibliotheek
Het Nieuwsblad voor het Land van Heusden en Altena schrijft: ‘Op 15 Sept. ’15 zal de door het departement Heusden der Mij. tot Nut van het Algemeen ingerichte vakbibliotheek worden geopend. Eenieder wordt dan in de gelegenheid gesteld voor een cent per week- de kennis, zijn vak betreffende, te verrijken’. Het Departement kent een Bibliotheekcommissie. De bibliotheek is gevestigd in de Tekenschool en wordt door Isidore de Jongh tot grote bloei gebracht. In 1941 wordt van het Hoofdbestuur een subsidie ontvangen voor uitbreiding van het van het aantal boeken. Heusden heeft ook nog een R. K. bibliotheek en een bibliotheek van de gereformeerde gemeenschap. Na de oorlog gaat alles samen in een gemeentelijke bibliotheek. De bibliotheek De Biep in Oudheusden wordt in 1980 geopend
Lezingenavonden
Vanaf de oprichting in 1819 tot op heden zijn er jaarlijks, ook tijdens de oorlog, een aantal contactavonden voor leden en niet-leden.
Nu
In de tuin van het Gouverneurshuis wordt op 15 juni 2019 met een high-tea het 200-jarig bestaan gevierd van het Departement Heusden. Zoals gezegd: het Departement is nog steeds actief op cultureel en educatief gebied.
Het huidige bestuur wordt gevormd door; voorzitter Hans Fiedeldij, vicevoorzitter Geke van de Merwe, secretaresse Corry Engwerda en penningmeester Huib de Waal.
Bart Beaard
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan. Aanvoerder van het lokale nieuws.
< Kijk hier voor agenda
< Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
< Wist u dat wij iedere morgen bijna 3000 nieuwsbrieven verzenden
< Wist u dat wij iedere dag meer dan 10.000 bezoekers hebben op onze website
< Adverteren op Heusden.Nieuws.nl stuur een mail
