Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat het in deel 78 over Evangelisch-Lutherse gemeente Heusden. De geschiedenis van de Lutherse gemeente van Heusden is nauw verbonden met het verleden van de vestingstad. Wanneer Heusden in 1581 een garnizoensplaats wordt, worden er ook Duitse en Zwitserse huursoldaten aangetrokken.
Die soldaten zijn in het algemeen het Lutherse geloof toegedaan. Aanvankelijk vinden de kerkdiensten ‘in het veld’ plaats. Maar in de loop der tijd kunnen ze voor hun geestelijke verzorging een lokaal in het Hoofdwachtgebouw op de hoek van de Putterstraat en de Lombardstraat gebruiken. Soms wordt hier een predikant uitgenodigd. In 1770 wordt de eerste officiële Lutherse dienst gehouden, In die tijd houdt veldprediker Johan Christian Sommers de kerkdiensten voor het garnizoen. Het Hoofdwachtgebouw wordt aangekocht en op 3 oktober 1774 als kerkgebouw door ds. Steuerwalt ingewijd. In 1818 wordt de Lutherse gemeente van Heusden een filiaalgemeente van die in ‘s-Hertogenbosch. In 1838 wordt het kerkgebouwtje gerestaureerd en in 1857 wordt Heusden een zelfstandige Lutherse gemeente. Vanaf 1879 is Heusden geen garnizoensplaats meer, maar de kleine Lutherse gemeenschap blijft bestaan. De gemeenschap behoort nu met Eindhoven, Heerlen en Nijmegen tot de Evangelisch-Lutherse gemeente Zuid-Nederland, welke ook weer deel uitmaakt van de Protestantse Kerk in Nederland. Met ongeveer dertig lidmaten is dit de kleinste Lutherse gemeente in Nederland.
Lidmatenregisters
De Evangelisch-Lutherse gemeenten kent doopleden en belijdende leden of lidmaten. Bij het avondmaal zijn alleen de lidmaten aanwezig. Lidmaat wordt men na belijdenis te hebben gedaan of op vertoon van een attestatie (getuigenis) van de gemeente waaruit men afkomstig is. De predikant schrijft deze gegevens in het lidmatenregister. Net zoals een verhuizing met bijbehorende attestatie naar een andere kerkelijke gemeente. Ook het overlijden van gemeenteleden staat in het lidmatenregister. De predikant schrijft dan vaak het woord ‘obiit’ (hij/zij is overleden) achter de naam van de overleden lidmaat en ook de datum van overlijden.
Het huidige kerkgebouw
In de nacht van 4 op 5 november 1944 wordt ook het voormalige kerkgebouw zwaar beschadigd door de terugtrekkende Duitse troepen. In de periode daarna tot mei 1945, wanneer Heusden frontgebied is, volgen nog vele beschietingen door Duitsers van over de Maas. In 1948 moet de kerk worden gesloopt vanwege het gevaar van instorten. Op dezelfde plaats komt een nieuwe zaalkerk met 60 zitplaatsen welke ontworpen wordt door de bekwame restaurateur en architect Ferdinand B. Jantzen uit Amsterdam. De architect is nauw verbonden aan het Ministerie van O.K. & W en is in de wederopbouwperiode in onze omgeving betrokken bij restauratie, herstel en nieuwbouw van kerken. Voor de huidige accommodatie metselt op 28 april 1951 Frederik Hilwig de eerste steen. Op 23 december van hetzelfde jaar wordt de kerk officieel in gebruik genomen. De kerk is verdeeld in een liturgisch centrum en een plaats voor de gelovigen. De wijding van het kerkgebouw, kansel en altaartafel is verricht door Ds. Hoevers uit ‘s-Gravenhage. De prediking is gehouden door Ds. Rodenburg, toenmalig predikant van de Evangelisch-Lutherse gemeenten Breda, ‘s-Hertogenbosch en Heusden. Onder de aanwezigen is ook de zoon van de vroegere predikant, de latere Minister van Binnenlandse Zaken, mr. E.H. (Edzo) Toxopeus. Ds. H.J. Toxopeus (1880-1950) is o.a. in Heusden predikant geweest in de periode 1921-1947. Burgemeester A. van Delft heeft namens de gemeente Heusden een nieuwe luidklok aangeboden, d.w.z. een klein klokje uit het carillon van het verwoeste stadhuis. Het kerkgebouw is in 1993 gerestaureerd. Ook is er in 2004/2005 groot onderhoud geweest.
Vollebregtorgel
Op 13 juni 1859, Tweede Pinksterdag, wordt in deze kerk een nieuw orgel in gebruik genomen. Het is gekocht bij Johannes J. Vollebregt in ‘s-Hertogenbosch, die het al in zijn werkplaats heeft staan. Het gaat hierbij mogelijk om het orgel dat in 1855 gebouwd is voor de kerk in Dommelen. Het is een eenklaviers orgel met 8 registers. In de oorlog is het orgel gespaard gebleven en daarna bewaard. In 1951 is het door Valck & Van Kouteren uit Rotterdam geplaatst in de nieuwe kerk boven de hoofdingang. Met de pijpen en mooie ornamenten is het een bezienswaardigheid. De pedaalomvang is toen ook met een volledig octaaf uitgebreid. In 1993 is het orgel volledig gerestaureerd door Hans van Rossum uit Andel. Ook zijn toen weer aanpassingen gedaan. Ook is de orgelkast in de kleurstelling van vóór 1896 teruggebracht. De windvoorziening bestaat nog steeds uit een blaasbalg uit 1859.
De zwaan
Op het dak prijkt een windvaan in de vorm van een zwaan. In Nederland is de zwaan het symbool van lutherse kerken. De vogelsoort is aan Luther gekoppeld door een uitlating van de Tsjechische theoloog Johannes Hus (1369-1415). Wanneer Hus –Tsjechisch voor gans – vanwege vermeende ketterijen op de brandstapel terechtkomt, schrijft hij vanuit de gevangenis: ‘Ze verbranden nu een gans, maar na mij zal een zwaan opstijgen.” De reformator Maarten Luther schrijft in 1531: “Hus schreef: gij zult een gans braden, maar over honderd jaar zult gij een zwaan horen zingen, die zult gij moeten verdragen”. Al in 1535 verschijnt in een liedbundel een afbeelding van Luther als vioolspelende zwaan. Vanaf 1600 horen Luther en de zwaan definitief bij elkaar.
Luidklok
In 1999 komt er een nieuwe klok, gegoten door Klokkengieterij Eijsbouts met als randschrift: ‘Een vaste burcht is onze God’, de eerste regel van vers 1 uit het Lutherlied, en het kerkzegel.
Gereformeerde kerk
Na enige jaren samengewerkt te hebben wordt op 22 april 2012 de gereformeerde kerk in de Gasthuisstraat opgeheven. De gemeente heeft dan nog omstreeks 20 leden en de kerkenraad ziet dan geen mogelijkheden meer om de kerkgemeenschap voort te laten bestaan. Er is nog sprake geweest van een fusie met de Lutherse gemeente, maar deze is niet van de grond gekomen. De kerk heeft dan een historie vanaf 1841. Inmiddels is het kerkgebouw aan een particulier verkocht.
De kerkvieringen nu
De vieringen zijn kleine, formele bijeenkomsten in het algemeen door een predikant geleid. De basis is de bijbel en de 95 stellingen van Luther. Met regelmaat wordt er avondmaal gevierd. De diensten worden met orgelmuziek begeleid.
Bart Beaard
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan. Aanvoerder van het lokale nieuws.
< Kijk hier voor agenda
< Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
< Wist u dat wij iedere morgen bijna 3000 nieuwsbrieven verzenden
< Wist u dat wij iedere dag meer dan 10.000 bezoekers hebben op onze website
< Adverteren op Heusden.Nieuws.nl stuur een mail
