Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat het in deel 87 van Historisch Heusden over De Waterstaatkerk van Heusden die op 5 november 1944 door de Duitsers is verwoest. Op het einde van oktober 1944, wanneer de bevrijding van onze omgeving nadert, staat er op de hoek Herptsestraat en Roomsche Kerkstraat een beeldbepalend kerkgebouw.
Duitsers beginnen dan aan hun terugtocht uit de Langstraat en vluchten over de Maas naar het Land van Heusden en Altena.Zij voorzien dat de kerktoren van deze kerk mogelijk als uitkijkpost voor het geallieerde leger kan dienen en daarom willen zij hem opblazen. Bij de pastoor vragen de Duitsers de sleutel van de kerk op. Zij beginnen met de voorbereidingen; munitie wordt geplaatst en munitiedraden worden gelegd. In de nacht van 4 op 5 november 1944 wordt de kerk om half drie opgeblazen en in brand gestoken, waardoor één grote vuurzee ontstaat. Gelukkig zijn er geen slachtoffers. Ook worden in die nacht de torens van de hervormde kerk en van het stadhuis opgeblazen. Het laatste vergt 134 dodelijke slachtoffers.
Kerkelijke geschiedenis
Al vanaf 1210 heeft Heusden een kerkgebouw en vanaf 1328 is dat de St. Catharinakerk. De kerk wordt meerdere malen uitgebouwd tot een grote kerk met een monumentale toren. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog wordt in 1579 de kerk door de hervormden aan de katholieken ontnomen. Beelden en altaren worden verwoest. Ook wordt het de katholieken door de overheid verboden om in het openbaar de “roomschen religie” te belijden. Hiervoor zijn zij dan aangewezen op kapellen in Drunen en Onsenoort of op de kerk in de nabije heerlijkheid Bokhoven.
Schuurkerk
De katholieke Heusdenaren blijven lange tijd verstoken van de openbare uitoefening van hun religie, maar al vanaf 1657 is er een ‘bidplaats’ in het huis van Vrouwe Hildegondis van Ypelaar in de Putterstraat. Vanaf de inval in de Republiek door het leger van de Franse koning Lodewijk XIV, beter bekend als het Rampjaar 1672, verslapt de vervolging van de katholieken en temperen de plakkaten of overheid bevelschriften. In 1692 mag een nieuw schuurkerk worden opgericht en die komt achter brouwerij ‘De Schenkkan’. Het gebouw mag er niet uitzien als een kerk. In 1739 krijgt men van de overheid verlof om deze kerk te vergroten en ook het aanzien van een kerk te geven. In 1823 mag de kerk van een torentje worden voorzien.
Kerkenteruggave
Voor het teruggeven van de kerken heeft de overheid bij Koninklijk Besluit van 16 augustus 1824 bepaald dat elke kerk vanaf dat moment in handen moet blijven van de geloofsgroep die er op dat moment zeggenschap over heeft. Dat betekent dat veel van oudsher katholieke kerken definitief in hervormde handen komen. Zo ook blijft de Grote of St. Catharinakerk in handen van de hervormde Heusdenaren. Om de geloofsgroepen, die hun kerk niet terugkrijgen, financieel te compenseren wordt met het Koninklijk Besluit een compensatieregeling bepaald. Tevens wordt bepaald dat er geen kerk meer gebouwd of verbouwd mag worden zonder toestemming van de rijksoverheid. Ingenieurs van het ministerie van Waterstaat moeten aan de ontwerpen, begrotingen en bouwplannen hun toestemming verlenen en zij controleren ook het uitvoerende werk. Vanwege deze controle wordt zo’n kerk Waterstaatkerk genoemd. Het ministerie stelt geen eisen aan de bouwstijl. Deze is gebaseerd op wat dan in de mode is en dat is de neogotiek en het neoclassicisme.
Bouw van de nieuwe waterstaatkerk
In 1837 is de bestaande schuurkerk zo bouwvallig geworden dat men aan een nieuwe kerk moet denken. Hiervoor wordt toestemming verleend en door Z.M. Koning Willem II en de gemeente Heusden worden subsidies gegeven van resp. ƒ14.000 en ƒ10.000. De bouw van de kerk wordt aangenomen voor ƒ46.400. De parochianen brengen ƒ11.000 bijeen en het restant wordt door het kerkbestuur bij Heusdense notabelen geleend.
De kerk wordt gebouwd op een perceel, gelegen tussen Roomsche Kerkstraat, de Herptsestraat en de Demer, waarop ook het katholieke kerkhof gelegen is. De R.K. parochie is eigenaresse van het grondstuk. Op 6 april 1840 wordt de eerste steen gelegd en door pastoor deken Jacobus van Asten wordt de kerk op 16 november 1841 plechtig ingezegend. De kerk wordt toegewijd aan St. Catharina van Alexandrië. Mede dank zij de medewerking van de overheid hebben de gelovigen na ruim 260 jaren weer een eigen parochiekerk. De kerk wordt gebouwd in een bouwstijl, genaamd neoclassicisme, welke gekenmerkt wordt door een versierde voorgevel met een zuilenportiek met een driehoekig timpaan en daarboven een kleine houten klokkentoren. (Het oude gemeentehuis van Vlijmen is 1870 in dezelfde bouwstijl gebouwd.)
Kerkinterieur
In de daaropvolgende jaren wordt het interieur van de kerk verder verfraaid, onder meer met de aanschaf van een orgel in 1855. De inrichting van de kerk in de barokstijl is afhankelijk van schenkingen door de parochianen. De bouwkunst uit de barokperiode wordt gekenmerkt door rijk en weelderig materiaalgebruik, ingewikkelde patronen en veelvuldig gebruik van versieringen.
De Maasbode schrijft op 19 juni 1938: ‘De katholieke Waterstaatskerk met kleurige ramen van een vorig-eeuwsche zoetelijke glasschilderkunst ligt vol schemerige kleuren en de vergulde krullen der kapiteelen en het barokachtige interieur is vol van goedmoedige pathos (hoogdravendheid).’
In het jaar 1916 is er een restauratie en dan wordt het houten beeld van St. Catharina, dat ruim driekwart eeuw in de gevel heeft geprijkt, door een stenen van 3,50 m vervangen.
Kerkhof
Op 2 april 1889 wordt een katholieke begraafplaats in gebruik genomen op een terrein buiten de Herptse poort. Op het kerkhof bij de Waterstaatkerk wordt dan niet meer begraven en een aantal monumentale graftomben van Heusdense notabelen wordt overgebracht naar de nieuwe begraafplaats, nu de Algemene Begraafplaats Buytenhove aan de Herptseweg. Op het oude gedeelte van deze begraafplaats staan nu nog meerdere van deze graftomben.
Bart Beaard
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan. Aanvoerder van het lokale nieuws.
< Kijk hier voor agenda
< Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
< Wist u dat wij iedere morgen bijna 3250 nieuwsbrieven verzenden
< Wist u dat wij iedere dag meer dan 10.000 bezoekers hebben op onze website
< Adverteren op Heusden.Nieuws.nl stuur een mail
