Historisch Heusden: De bevrijding in het Bovenland van Heusden
Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat het in deel 214 van Historisch Heusden over de bevrijding in het Bovenland van Heusden. Het Bovenland van Heusden omvat de kernen Hedikhuizen, Herpt, Oudheusden, Heesbeen en Doeveren.
Deze dorpen werden tijdens de bevrijding op 4 en 5 november 1944 geconfronteerd met verwoestingen, veroorzaakt door een naar het Land van Heusden en Altena terugtrekkend Duits leger. In de periode daarna, tot de algehele bevrijding op 5 mei 1945, was het Bovenland frontgebied. Alle bewoners werden op 30 december 1944 verplicht te evacueren. Door wederzijdse beschietingen over de Maas door de Duitsers en de geallieerden werd er veel verwoest.
Hedikhuizen
De 14e eeuwse toren en NH-kerk aan de
Hoge Maasdijk boden schuilplaats aan een aantal burgers. De Duitse
vernielingstroepen kwamen ook hier en dwongen koster Van Hemert en zijn
schoonvader De Bruijn hen een ladder te bezorgen, waarmee zij de toren konden
beklimmen. Beiden vertrouwden de handelingen van de Duitsers niet en toen deze
zich verwijderd hadden, namen zij de ladder weg. ’s-Nachts kwamen de vernielers
terug en konden toen niet in de toren komen. De Duitsers gelastten de ladder
terug te brengen, wat ook gebeurde. Van Hemert en de Bruijn waarschuwden de 64
personen die zich in de kerk en toren bevonden. IJlings vluchtten zij naar het
fort en toen zij goed en wel weg waren, ging de toren de lucht in. Aan het
initiatief van beide personen is het te danken, dat hier geen slachtoffers
gevallen zijn. Dat was op zondagochtend 5 november om 04.00 uur. Het tufstenen
schip van de kerk bleef behouden.
De toren van de RK Kerk werd op hetzelfde tijdstip door de Duitsers opgeblazen, waardoor een groot gedeelte van de kerk werd vernield en later afgebroken moest worden.
De schutssluis aan het Heleind, in de verbinding tussen de Maas, de Oude Maas en Hedikhuizense Maas, ging niet verloren. Het ernaast staande sluiswachterhuisje van Jan van Bommel werd eerst door de Duitsers en daarna door de geallieerden verder in puin geschoten.
In het fort Hedikhuizen vonden een aantal personen uit Heusden, Engelen en Hedel hier geruime tijd een uitstekende schuilgelegenheid, totdat ook de Hedikhuizense bevolking moest evacueren. Na de bevrijding lag Hedikhuizen voortdurend onder Duits granaatvuur. De woning van C. van Oosterhout werd door een V.1 totaal vernield en de naastgelegen woningen van H. van Beijnen en weduwe Verkuijl liepen grote schade op. Het mag een wonder heten, dat het merendeel van de huizen in deze gemeente het er ondanks de voortdurende beschieting betrekkelijk goed heeft afgebracht.
Foto Links: Jaan van der Wens
– van Sprang. Met koe Puk vlakbij haar boerderij aan d'n Hoek in Herpt, nu
Hoefstraat. Zij werd op 30 december 1944 getroffen door vijandelijk vuur.
Collectie SALHA
Foto Rechts: De restanten van de NH Trudotoren en kerk in Herpt nadat de toren door
de Duitsers is opgeblazen. Collectie SALHA
Herpt
Herpt heeft voor zijn bevrijding duur moeten betalen.
Door de geallieerde beschieting werd de RK Kerk ter hoogte van het koor door
een granaat getroffen en beschadigd. Ook meerdere woningen werden geraakt. Op
de avond van 4 november moesten de oude historische Trudotoren en het ernaast
staande protestantse kerkje het ontgelden. Ze werden door de Duitsers
opgeblazen en met de grond gelijk
gemaakt. De omliggende woningen liepen omvangrijke schade op. Ook lieten de
Duitsers bij de melkfabriek de brug over de Oude Maas springen. Bij de
terugtocht werd bij veel woningen en stallen ruimte gevorderd om te bivakkeren.
Daarmee waren zij nog niet tevreden en staken vervolgens de woning van P. van
Gerven in brand, wat zij ook nog met andere woningen deden. Door de hevige wind
sloegen de vlammen over naar de naastgelegen woningen waardoor die van Theo van
Horen, Adrianus Verhoeven, Toon Buijs, kinderen van Beijnen, kinderen de Wilt,
Jac. van de Griendt, Raas Luijben, Toon de Hart, Jan Mallant alsook de schuur
van Ad van Bokhoven tot de grond afbrandden. Na de bevrijding op 5 november
beleefde Herpt nog steeds granaatvuur, waardoor nog tal van woningen en ook de
RK kerk meerdere malen werden getroffen en ernstige schade opliepen. De weduwe Jaan van de Wens – Van Sprang uit de Hoefstraat
werd op 30 december geraakt door Duits vuur vanaf de overkant van de Maas. Op 3
januari 1945 overleed ze in het ziekenhuis in ’s-Hertogenbosch en werd begraven
op de RK begraafplaats in Orthen. Zij is het enige Herptse oorlogsslachtoffer
en liet drie jonge kinderen na. Op 30 december moest de Herptse bevolking evacueren. Bij de terugkeer na de
bevrijding van geheel Nederland merkten de bewoners dat veel huisraad was gestolen
of beschadigd.
Oudheusden
Het was toen
een klein plaatsje en heeft voor zijn bevrijding eveneens tol moeten
betalen. Een aantal ingezetenen verbleef in de bevrijdingsnacht van 4 op 5
november in het Stadhuis van Heusden, aangezien er in Oudheusden niet voldoende
en behoorlijke kelders waren. Een 20-tal Oudheusdenaren liet bij de
Stadhuisramp het leven.
Door de voortdurende beschieting liepen tal van woningen ernstige schade op. Toen de Schotten vanuit Drunen richting Oudheusden kwamen, lieten de Duitsers eerst de brug over de Wijde Waterloop tussen Elshout en Oudheusden springen. Nadat de Schotse genie een noodbrug had gelegd kon de opmars verder. Maar ook werd bij het Protestantse kerkhof de brug over de Oude Maas tussen Oudheusden en Heusden, ondermijnd. De lading was niet tot ontploffing gekomen. De Schotten waren voor de voorzichtigheid deels via Westakkers en Heesbeen naar Heusden getrokken. Door onvoorzichtigheid van Schotse militairen werd de brug later alsnog ernstig beschadigd en moest tenslotte een zogenaamde baileybrug gelegd worden. Ook moesten de bewoners van Oudheusden evacueren.
Heesbeen
Op zondag 5 november ’s-middags half twee trokken
de eerste Schotse troepen Heesbeen binnen. Na vier en een half jaar onder het juk van de
verdrukkers te hebben verkeerd, ontvingen de bewoners hen op geestdriftige
wijze. In vergelijking met de andere dorpen had Heesbeen het er goed
afgebracht. Wel werden enkele koeien gedood en enkele huizen zo zwaar
beschadigd dat zij onbewoonbaar werden, doch geen enkel persoon had enig
letsel.
Doeveren
Het dorpje Doeveren werd zwaarder getroffen door
het oorlogsgeweld. Het kerkje en de nabij gelegen woning van een landbouwer
werden door de Duitsers opgeblazen, wat aan het anders zo vreedzame dorpje een
treurig aanzien gaf. Ook hier had niemand enig letsel.
Het stoomgemaal met schoorsteen bij de Bovenlandsesluis in het Drongelenskanaal werd totaal vernield. Ook werd in de landbouwweg Doeveren-Baardwijk de houten brug over de Oude Maas opgeblazen. Hoewel het de eerste dagen na de terugtocht van de Duitsers naar de noordelijke oever van de Maas aanvankelijk rustig was, werd daarna het dorp regelmatig met granaten en door mitrailleurs bestookt.
Bart Beaard
De toren van RK kerk van Hedikhuizen, werd door de Duitsers op 5 november 1944 opgeblazen en viel op het schip van de kerk. Toren en kerk werden na de oorlog geheel afgebroken. Collectie Nico de Bonth
