Historisch Heusden: De Hooge Bank van heidegebied naar landgoed

Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat het over De Hooge bank van heidegebied naar landgoed.

De Hooge Bank in de Helvoirtsche Heide is een hogere zandkop, een uitloper van de Loonse en Drunense Duinen en ligt precies op de grens tussen de hoge, droge besloten zandgronden en het open, lagere gebied van het Vlijmens Ven. Eeuwenlang behoorde de Helvoirsche Heide tot het overlatengebied van de Maas en Dommel en stond daardoor grote delen van het jaar onder water. Een grote verandering kwam er in het begin van de vorige eeuw wanneer de Maasmondwerkzaamheden werden uitgevoerd en de overlaten niet meer in werking kwamen. Sindsdien is De Hooge Bank een bos- en heidegebied gebleven, doorkruist door de Nieuwkuijkseweg en de Honderdbundersweg. Vanaf 2005 is er een initiatief van Helvoirtenaar Knilles Gubbels om het gebied te ontwikkelen tot het huidige landgoed.

De Overlaat

Sinds 1766 maakte De Hooge Bank deel uit van een overlatengebied en stond onder water als de Maas en/of Dommel een te hoge waterstand haddden en de Maas niet kon uitstromen op de Waal bij Woudrichem. Vrijwel jaarlijks traden overstromingen op met slibrijk water, maar ook met het water van de Zand- en Broekley. De Hooge Bank behoorde tot de Helvoirtsche Heide en een pad, dat het doorkruiste, was de verbinding tussen Nieuwkuijk en Cromvoirt en via de Achterste Distelberg met Helvoirt. Volgens een reglement van de ‘Dingbancke’ was er al vanaf omstreeks 1740 in de winter, wanneer het gebied onder water stond, een veerdienst vanaf een dijk bij de Achterste Distelberg naar Nieuwkuijk en Vlijmen. Bij een lagere waterstand was de veerdienst vanaf De Hooge Bank. De Helvoirtsche Heide behoorde sinds de ingebruikname van de Baardwijkse Overlaat in 1766 ook tot het militair inundatiegebied Bossche Veld en kon bij inundatie, of onder water zetten, aansluiten op het inundatiegebied van Geertruidenberg en Heusden.

In 1955 heeft mr. E. Bloemen, de toenmalige burgemeester van Helvoirt, een interview met Laurentius van der Sande, in Helvoirt meer bekend onder de naam Frans van den Hoendernest. Frans vertelt over de veerdiensten:

‘Het zal ongeveer 55 jaar geleden zijn dat ik voor het laatst door de schipper of veerman Piet den Hens ben overgezet naar Nieuwkuyk over Kuijk's Verlaed, en terug naar Helvoirt. Piet den Hens was de laatste veerman in dienst van Helvoirt. Hij heette eigenlijk Petrus Henskens en woonde in Nieuwkuyk. Wij landden toen op de Hooge Bank, een hoogte die nu ligt ten Noorden van het nieuwe Drongelens Kanaal en die grenst aan De Streepen en aan De Bunders onder de gemeente Helvoirt. Op dat moment reikte namelijk het water tot aan de Hooge Bank. Piet den Hens voer af van het waterniveau. Als hoogste landingsplaats werd het stuk dijk gebruikt waar tegenwoordig nog het hoogste punt is van de Provincialeweg, aan het eind van de Achterste Distelberg. We noemen dat punt nu nog wel De Stoep, omdat de weg daar nog duidelijk stoep-op en stoep-af gaat. Zakte het water, dan werd geleidelijk op lagere punten van diezelfde wegdijk geland. Zakte het water nog lager dan landden wij op de Hooge Bank.’

In het interview met Frans staat ook vermeld dat de boot vier roeispanen had en 25 personen mee kon nemen.

In december 1880 breekt de Heidijk bij Nieuwkuijk door, waardoor een gebied vanaf de Achterste Distelberg tot Werkendam onder water staat en dat is een watervlakte met een lengte van dertig kilometer. Na deze ramp wordt de Wet op Maasmondwerkzaamheden aangenomen en krijgt de Maas een eigen verbinding naar de Noordzee en is het overlatengebied niet meer nodig. In 1907-1911 wordt het Afwateringskanaal gegraven als onderdeel van de Maasmondwerkzaamheden en dient om ’s-Hertogenbosch ‘droog te houden’. Het veer tussen Helvoirt en Nieuwkuijk stopt voorgoed met haar werkzaamheden. De Hooge Bank grenst nu aan de noordelijke dijk van het Afwaterings- of Drongelens kanaal.

Ontginning en ruilverkaveling

Op kadastrale kaarten is te zien dat de woeste gronden van de Helvoitsche Heide tussen 1850 en 1900 ontgonnen zijn en door de landbouw in gebruik genomen worden. In 1867-1868 wordt de Provinciale Weg van Helvoirt naar Nieuwkuijk verhard. De weg wordt voor het overgrote gedeelte uitgevoerd in waalklinkers, maar in het heidegebied wordt een grind- of steenslagverharding toegepast. Omstreeks 1955 wordt de naam van het gebied ten oosten van de Nieuwkuijkseweg veranderd van Helvoirtsche Heide in Polder Vlijmensch Ven. De naam van het westelijk gedeelte verandert in 1965 in De Ritskampen. Omstreeks 1960 is er in de Oostelijke Langstraat de grootscheepse Ruilverkaveling en wordt het Vlijmens Ven opnieuw verkaveld. Met De Hooge Bank gebeurt dan niets en blijft bos- en heidegebied. Opmerkelijk is dat kavelgrootte in het noordelijk deel van het Vlijmens Ven aanzienlijk kleiner is dan in het zuidelijk en hoger gelegen gedeelte. In 1978 wordt de Honderdbundersweg vanuit Drunen doorgetrokken tot de Nieuwkuijkseweg en doorkruist deze weg ook het heidegebied De Hooge Bank.

Ontwikkeling naar landgoed ‘De Hooge Bank’

In 2005 is door Knillis Gubbels uit Helvoirt het initiatief genomen om De Hooge Bank te ontwikkelen tot een landgoed. Door grootscheepse vrijwillige kavelruil is de grootte van het gebied 22 hectare geworden waarvan 20 hectaren bestemd zijn voor natuurontwikkeling en 2 hectaren voor de bouw van vier kapitale villa’s met de naam: ‘Huize Hooge Bank, ‘De Kleine Hooge Bank’, ‘De Boerderij’ en ‘Het Koetshuis’, waarvan er inmiddels drie gebouwd zijn. Het is een samenwerkingsproject geworden waaraan vele partijen hun bijdrage hebben geleverd. De natuurontwikkeling bestaat uit de aanleg van vochtig schraalland met sloten, poelen, inheems bos, en bloemrijk grasland. Voor de dassen in de twee burchten zijn twee tunnels aangelegd en ook zijn er rasters geplaatst. Wandelpaden en een fietspad zijn ook aangelegd.

‘Plantage De Zangert’

De Nieuwkuijkseweg buigt na De Hooge Bank, ter hoogte van de Vendreef, naar rechts richting de brug. Vóór de brug ligt rechts het natuurgebied ‘Plantage De Zangert’. Niets meer herinnert er aan dat dit gebied tot 1983 de puinstort ‘Nieuwkuijkerweg’ geweest is van de gemeente Haaren. Deze gemeente heeft het in 1999 gesaneerd en vervolgens overgedragen aan de Gemeente Heusden. Bij de sanering van de puinstort is er een anderhalve meter deklaag van voornamelijk klei en löss aangebracht. Er zijn bomen en struiken geplant en een flinke amfibieënpoel maakt het geheel compleet. De poel wordt veelal door reeën als drinkplaats gebruikt.

Bart Beaard

Drone opname van de drie villa’s op landgoed ‘De Hooge Bank’. Droneopname JvE, Collectie Bart Beaard

Een informatiebord bij de toegang naar natuur- en stiltegebied ‘De Zangert’. Foto Ad Hartjes.

Onder de omliggende wegen zijn er dassentunnels met rasters. Foto Ad Hartjes.

Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan.

Aanvoerder van het lokale nieuws.

Schrijf je in voor de dagelijkse nieuwsbrief

's Morgens om 7.00 uur in je mailbox.

Abonneren