Historisch Heusden: De stad Heusden had 158 oorlogsslachtoffers

SALHA

Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat het in deel 233 van Historisch Heusden over 'De stad Heusden had 158 oorlogsslachtoffers'. In de nacht van 4 op 5 november 1944 voltrekt zich de Stadhuisramp. Om 02.20 uur wordt door de Duitse vernielingstroepen de stadhuistoren opgeblazen. Deze stort neer op het gebouw waar in de kelders ongeveer 200 mensen schuilen.

Het vraagt meerdere dagen om de 134 slachtoffers te bergen en te begraven in twee massagraven. Door geallieerde beschietingen in de weken vóór de dag van de ramp en Duitse en geallieerde beschietingen in de maanden erna zijn er vele dodelijke slachtoffers. Veel woningen zijn onherstelbaar vernield of beschadigd. Het legercommando besluit op 28 december om de gehele bevolking vanaf Doeveren tot en met Hedikhuizen naar andere plaatsen te evacueren. Uiteindelijke telt de stad Heusden 158 doden, inclusief de vier slachtoffers van de mijnontploffing.

Geallieerde beschietingen
De eerste beschietingen van de geallieerden beginnen al op 25 oktober 1944 vanuit richting ‘s-Hertogenbosch en enkele dagen later vanuit Drunen. De dagelijkse beschietingen worden steeds heviger en in de gehele stad zijn er verwoestingen. Op 30 oktober is er een beschieting op de schuilkelder van de cichoreifabriek in de Putterstraat. Theo Pierlo raakt gewond en overlijdt enkele dagen later in het ziekenhuis in Tilburg door bloedvergiftiging. Ook wordt die dag mevr. Gerritje van Heemskerk-van den Bosch door een granaatscherf in de kelder van het RK klooster gedood. Op 2 november vallen er op en rondom de woning van Chr. Merkx in de Putterstraat meerdere granaten. In deze woning hebben de Duitsers een officierensociëteit. In de naastgelegen woning van weduwe van Bladel wordt mevr. Francisca Snoek-Luijben, evacué uit Den Haag, gedood. In een andere naastgelegen woning wordt de evacué mevrouw Pieternella Verschuren-Bogers dodelijk getroffen. In de Putterstraat wordt die dag ook nog Dirk de Boer van de scheepswerf ernstig gewond. Hij overlijdt na een operatie. Laurentius Hesselmans wordt pas vijf uur na de beschieting dood in de tuin aangetroffen. Hij heeft een scherf is de hals gekregen. Die dag is er in de stad al veel verwoest.

Foto Links: Plattegrond van de stad Heusden waarop in het zwart de verwoeste panden zijn aangegeven. Bron SALHA
Foto Midden: Naoorlogs zicht op één van de verwoestingen. De foto is genomen vanuit de Wijksestraat richting Drietrompetterstraat en Stadshaven. Collectie SALHA.
Foto Rechts: Verwoesting door granaatontploffing in de Gasthuisstraat nabij de toenmalige Gereformeerde kerk. Collectie SALHA

Stadhuisramp
Op zondag 12 november wordt het laatste slachtoffer van de Stadhuisramp geborgen. Er zijn 133 doden onder het puin vandaan gehaald. Juffrouw Arendse, die zwaar gekneusd onder het puin w Naoorlogs zicht op één van de verwoestingen. De foto is genomen vanuit de Wijksestraat richting Stadshaven. Collectie SALHA.

erd gevonden, overlijdt in het ziekenhuis in Tilburg. Het dodental is nu 134. In ziekenhuizen overlijden nog meer slachtoffers, die in de stadhuiskelder schuilden: Maria Dekkers-Knippels, Antonia Carpay, Elisabeth Scholten en Hendrikus van Sas. Zij zijn nooit meer als slachtoffer van de stadhuisramp genoteerd.

Duitse beschietingen
Op 13 november slaat een granaat in bij de woning van J. van Laarhoven aan de Vismarkt en doodt de 12 jarige Pieter van Meurs, die in de tuin achter de woning speelde. Na de verwoesting van het stadhuis is het hotel ‘Wapen van Heusden’ in de Wijksestraat het noodstadhuis. Op 18 november is in dit hotel een granaatinslag en zijn er vier gewonden: burgemeester Steemers, mevr. Leijten, Ton Carpay en een kind van Van der Stoep. Steemers, die sinds 7 november weer in functie is, loopt daarbij verwondingen op en moet naar het ziekenhuis in Waalwijk worden vervoerd. De dagelijkse beschietingen gaan door. Op 29 november valt er een granaat bij de scheepswerf waar familie de Ruijter woont. Het 14-jarige dochtertje Nellie wordt door een granaatscherf gedood. Het zoontje van Van Deursen krijgt dan een aantal scherven in zijn lichaam, maar deze zijn niet dodelijk.

Ook zijn er die dag vele granaatinslagen op de Vismarkt en de Botermarkt. Op 4 december is het rond twaalf uur weer raak met hevige beschietingen met zware granaten. De woning van Huub Baaijens aan de Oudheusdensestraat wordt daarbij getroffen. Het 5-jarige zoontje Gerard wordt op slag gedood. Zijn echtgenote Mien Baaijens-Burghouts krijgt een scherf in de buik en wordt door de Engelsen naar het ziekenhuis in ’s-Hertogenbosch gebracht. Ze overlijdt er op 26 december. Op die dag komen er ook enkele voltreffers op de Gereformeerde kerk in de Gasthuisstraat en worden meerdere omliggende woningen zwaar beschadigd. Ook slaat nog een granaat in en vernielt de voorgevel van de woning van barbier A. Laros. De 30-jarige Janus Toethuis loopt op de Zuidersingel, nu Demer, en wordt dodelijk getroffen. Op die dag overlijdt ook Herptenaar Jan de Wind door een granaat. Jan woont en wordt verpleegd op het RK Gasthuis, waar hij ook tuinknecht is. Op die dag komen er ook granaten terecht op het Wilhelminaplein, nu Stadshaven, en verrichten vernielingen aan in de woningen van Wed. van Buul en de heren van Driel en P. Verschure. Meer en meer mensen willen weg uit Heusden en het loopt storm om evacuatiebewijzen, maar deze worden alleen gegeven aan kinderen beneden 15 jaar en mensen boven 60 jaar.

Verplichte evacuatie
Op 12 december vindt er opnieuw artillerieduel plaats. De projectielen slaan in op de Vismarkt. Hotel Concordia wordt zwaar beschadigd. Ook een inslag voor het huis van Janson. Fons Gijselhart, mijnheer Gielis en Nard Wassen raken gewond. De 21-jarige Gijselhart overlijdt enkele dagen later in het ziekenhuis in ’s-Hertogenbosch. De laatste zes zusters van Zusters der Liefde verlaten nu Heusden en gaan naar Tilburg. Op zondag 17 december opnieuw granaten en inslagen, nu in de Drie Trompetterstraat en Wijksestraat met zwaar beschadigde woningen tot gevolg. De echtgenote van A. van Sinttruijen raakt gewond. De werf ligt ook voortdurend zwaar onder vuur. Op 19 december nog een inslag in de Ridderstraat, wanneer het gezin van Wolfensperger naar de schuilplaats van familie Vermeulen in de Burchtstraat snelt. De granaat valt tussen het gezin en doodt de 16-jarige dochter, de 12-jarige zoon en een 1-jarig kindje. Ook zijn er een drietal zwaargewonden. De woning van Nouwens aan de Breestraat krijgt een voltreffer in de woonkamer. Op 22 december komen enkele Duitsers over de Maas en lopen door de straten. Zij schieten om zich heen, maar mensen waren naar binnen gevlucht. Nu komen om het kwartier ook V.1’s overvliegen. Op donderdag 28 december, tegen de avond, wordt de verplichte evacuatie afgekondigd en deze wordt op zondag 31 uitgevoerd.

Slachtofferlijst
In het door mij samengestelde boek ‘Heusden in oorlogstijd’ staat in Hoofdstuk 59 de complete lijst van de oorlogsslachtoffers van de toenmalige Gemeente Heusden, incl. de gesneuvelde geallieerde militairen.

Bart Beaard