Historisch Heusden: Jan Luijben, architect te Vlijmen

Nico de Bonth

Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat het in deel 226 van Historisch Heusden over Jan Luijben, architect te Vlijmen. Jan Lambert Jozef Luijben (Vlijmen 26.3.1908, †Nijmegen 12.5.1965) was een zoon van Joannes Luijben en Francisca van Hoof.

Na de Lagere School en een Ambachtschool behaalde Jan aan de Academie der Leergangen in Tilburg het diploma Architect, waarna hij in de leer ging bij het architectenbureau van H.W. Valk in ’s-Hertogenbosch. Jan trouwde op 22.8.1933 met molenaarsdochter Catharina Adriana Kools (*Vlijmen 15.6.1909, †Kaatsheuvel 22.5.2003) en gingen wonen in Karrestraat 1. Het echtpaar kreeg vier kinderen. Vanaf het trouwjaar 1933 en tot zijn overlijden had Jan een eigen architectenbureau in Vlijmen.

H.W. Valk en Amsterdamse School
De Academie der Leergangen was onderdeel van wat later het Mollerinstituut heette en kende een opleiding voor Beeldende Kunsten en Technische Vakken. Ter voorbereiding zal Jan de toenmalige Ambachtsschool hebben bezocht. Met zijn diploma kon hij zich verder ontwikkelen bij architect Hendrik Willem Valk (1886-1973), die zich toen richtte op het expressionisme van de bouwstijl Amsterdamse School. Het grootste werk in deze stijl van Valk was in 1923 de koepelkerk van Sint Jan in Waalwijk. De belangrijkste kenmerken van deze bouwstijl zijn: meerdere bouwvolumes en dakvormen, grote dakoverstekken, eenvoudig versierend metselwerk, hardgrauw bakstenen, terugliggend voegen, plintstenen, halfrondbogen, zware houtafmetingen, laddervensters, glas-in-lood bovenlichten en portieken met gewelven. In 1933 begon Jan Luijben in Vlijmen een eigen architectenbureau en ontwierp ook woonhuizen in deze stijl. In de Wilhelminastraat en in de Meliestraat is daarvan nu nog veel herkenbaar. In 1938 kreeg Jan een grote opdracht van Mommersteeg Zaadhandel aan de Wolput voor een kantoor en bedrijfsruimte. Het beeldbepalende gebouw is in de bouwstijl van de Amsterdamse School ontworpen.

Foto Links In 1957 werd de nieuwe 10-klassige meisjesschool Mariaschool en de 4-klassige kleuterschool Klimop in gebruik genomen. Collectie Nico de Bonth
Foto Rechts In 1946 werden in de Ekelaarlaan in Vlijmen noodwoningen in blokken van twee gebouwd. Collectie Nico de Bonth

Delftse School
Onder invloed van de Delftse hoogleraar Marinus Jan Granpré Molière van de toenmalige Technische Hogeschool in Delft kwam er op het einde van de dertiger jaren van de vorige een grote omslag in de architectuurstijl. Deze werd later bekend als de ‘baksteenarchitectuur’ van de Delftse School. De bouwstijl was veel traditioneler geworden, eenvoudig en met een goede harmonie tussen massa, ruimte en lichtval. Met zijn achtergrond van een technische opleiding zal Luijben zich in die stroming thuis hebben gevoeld. De architectuur moest nederig zijn en vooral niet opvallen. De functie van een gebouw moest tot uitdrukking komen in de vorm. Vandaar werd ook een groot onderscheid gemaakt in de vormgeving van woonhuizen en boerderijen (simpel en ingetogen) en publieke gebouwen als stadhuizen en kerken. Deze moesten juist monumentaal zijn om hun functie te benadrukken. Met name op de katholieke kerkenbouw had de Delftse School grote invloed. Het werden rechthoekige gebouwen met een minimum aan verschillende bouwvolumes, hoge gootlijnen, zadeldaken, topgevels en uitsluitend gebruik van baksteen en dakpannen. In de topgevels kwamen wel versieringen met boogvelden, vlechtingen en pilasterschoorstenen. De baksteen gevels vielen op door het gebruik van natuursteen op constructief belangrijke punten. Jan verdiepte zich in de stijl en ontwierp voor zichzelf een eigen woning met bedrijfsruimte. In 1942 werd de woning met bedrijfsruimte gebouwd in de Prins Bernhardlaan. Aan de straatzijde kwam een erker met balkon en de gevel kreeg bijzondere detailleringen. De plint van de woning werd gemaakt met kloostermoppen, bakstenen in groot formaat. Jan ontwierp in die periode ook de villa voor Frans van Wagenberg in de Julianastraat. Hier plaatste hij stalen ramen en deuren en voorzag de voordeur van een beeldbepalende omlijsting van zandsteen.

Noodwoningen
Na de bevrijding in 1945 startte in Vlijmen een ontwikkeling voor de bouw van noodwoningen. Het bouwteam bestond uit architect Jan Luijben, aannemer Bertus Verboord en de mandenmakers Jan en Harrie Verboord. Allereerst werd aan de Akkerstraat de proefwoning ‘Nooit Gedacht’ gebouwd. Nadat de woning door het Ministerie van Wederopbouw goed werd bevonden, kreeg gemeente Vlijmen de toestemming voor het bouwen van 87 noodwoningen en gemeente ’s-Hertogenbosch voor 100. Voor de vloeren, wanden en daken werden matten gebruikt die door mandenmakers gevlochten werden met wilgenhout. De vloeren en daken werden met beton bedekt. De wanden werden afgesmeerd met een cementmortel. De meeste noodwoningen werden na tien jaar afgebroken. De proefwoning ‘Nooit Gedacht’ staat als enige noodwoning nog in de Akkerstraat.

V1-plein
In de kom van Vlijmen vielen twee V.1-vliegende bommen. Op 2.1.1945 in het Akkerpad en op 4.3.1945 in De Akker. Een groot gebied in de kom werd totaal verwoest. Joannes Luijben, de vader van Jan, kwam bij de eerstgenoemde neerstorting om het leven. Ook werd het café-restaurant CENTRAL, het ouderlijk pand van familie Luijben, verwoest. Na de oorlog werd Jan door gemeente Vlijmen aangesteld als stedenbouwkundige. Hij maakte een plan voor een groot open plein, een winkelgalerij met 10 winkels met bovenwoningen en winkels en woningen in het verwoeste gedeelte van De Akker en Akkerstraat. Vele panden zijn gebouwd waarvoor Jan het ontwerp had gemaakt. De kapsalon op Akker 44 van Herman werd als eerste gebouwd, waarvoor op 21.4.1949 de eerste steen was gelegd. Op het perceel, waar het café-restaurant van zijn ouders gestaan had, bouwde Jan onder eigen architectuur een eigen hotel om te verhuren. Met gemeente Vlijmen ontstond er een conflict over het terras vóór het hotel, waar de gemeente haar oorlogsmonument wilde plaatsen. Jan voelde zich slachtoffer in de gemeentelijke ‘Kwestie Luijben’ en gaf daardoor het hotel de naam ‘Het Zwarte Schaap’.

Wederopbouwboerderijen
Op het einde van de oorlog waren er in de Oostelijke Langstraat door granaatbeschietingen en -ontploffingen veel boerderijen verwoest. Om de voedselproductie weer op gang te krijgen startte de overheid een programma van gesubsidieerde bouw van boerderijen. Door een groep architecten werden ontwerpen gemaakt voor een 80-tal streekeigen kortgevelboerderijen in de bouwstijl van de Delftse School.

Voor de landelijke begeleiding van de werkzaamheden was door de Rijksoverheid het Bureau Wederopbouw Boerderijen opgericht. In Nieuwkuijk was er een Districtsbureau Vlijmen-Engelen waarvan Jan het Hoofd was.

Nadien
Daarna maakte Jan met zijn architectenbureau veel ontwerpen voor projecten in Midden-Brabant. Enkele van zijn projecten zijn:

Vlijmen: Mariaschool, Aloysiusschool, pastorie, gymlokaal, Wit-Gele Kruisgebouw, 1e fase bejaardenhuis Sint Janshof, ‘Rooi huuskes’ in de Mommersteeg, Hobbel Zaden, bioscoop LIDO, cafés ’t Centrum en Anton Vugts, Boerenleenbank, Bouwbedrijf Bertus Verboord.

Drunen: Restauraties villa’s Max Lips en dr. Akkermans, 8 Woningen Bosscheweg-Oost

Nieuwkuijk: Woning Kapelstraat

Haarsteeg: Wederopbouwboerderij De Hoeven 54

Waalwijk: Villa hoek Wilhelminastraat-Margrietstraat

Jan overleed in 1965 op 57-jarige leeftijd. Het bureau had geen opvolging. De woning aan de Prins Bernhardlaan werd in 1976 aan Gemeente Vlijmen verkocht. Zijn omvangrijke archief bevindt zich in het Streekarchief te Heusden onder: 0526 Collectie J.L.L. (Jan) Luijben, architect Vlijmen, 1937-1967.

Bart Beaard