Monumenten in Heusden: Dirck van Delen en de Van Deelenstraat in Oudheusden
In het oostelijk deel van Oudheusden zijn de straatnamen vernoemd naar kunstschilders uit de Gouden Eeuw. De Van Deelenstraat, de langste straat van Oudheusden met de huisnummers t/m 175, is de hoofdader van de wijk. Van Deelen kwam als kunstschilder uit de Gouden Eeuw niet bekend voor.
Ook het zoeken op de sites van Google, Delpher en SALHA bracht geen soelaas. Het was voormalig stadsrestaurateur René van Boxtel, die duidelijk maakte dat het om Van Delen gaat, geschreven met één ‘e’. Het zoeken op de genoemde sites en het boek ‘Een Zeeuwse Meester uit de Gouden Eeuw’ bracht nu wel veel informatie over de kunstschilder.
Genealogie
Van Delen was een beroemde 17e eeuwse kunstschilder die in 1605 in
Heusden werd geboren als Dirck Christiaensz van Delen. Zijn ouders staan in het
trouwregister van de Nederduits gereformeerde kerk vermeld als ‘Corstiaen Dirckse uut Den Haghe jong gesell’
en ‘Cornelia Jansdochter van Heusden’. De vader was militair en gelegerd in
Heusden. Het gezin verhuisde al in 1607 naar Breda, waar Dirck met zijn jongere
broers Adriaen en Hendrick verder opgroeide. Een vertrek van het gezin naar
Middelburg vóór 26 augustus 1624 had te maken met het Beleg van Breda in dat
jaar. Dirck trouwde
1 september 1625 in Middelburg met Maria van
der Gracht (1588-1650), een wat oudere ‘jongedochter’ (niet eerder getrouwde
vrouw). Maria kwam uit een zeer goed milieu, als dochter van de toenmalige
burgemeester van Arnemuiden. Vanaf zijn trouwen bediende hij zich van de
familienaam Van Delen. Hij zocht naar een adellijke link om een familiewapen te
dragen waardoor hij makkelijker bepaalde functies kon krijgen. In 1626 verhuisde
hij naar Arnemuiden en werd er meester van het tolhuis. Vanaf dat jaar tot
aan zijn dood stond hij in Arnemuiden ingeschreven. Hij zat in de gemeenteraad
en was enige tijd burgemeester. Hij vervulde ook andere functies, onder meer als diaken en ouderling.
Het echtpaar kreeg in 1626 een zoon met de naam Pieter,
die al na enkele dagen overleed. Maria van der Gracht overleed 30 augustus
1650. Van Delens tweede vrouw was Catharina de Hane (1618-1652). Ze trouwden in
1650, maar Catharina overleed na 2 jaar huwelijk in het kraambed. Van Delens
derde en laatste vrouw heette Johanna van Baelen (1600-1668). Ze trouwden in
1658. In het museum van Arnemuiden hangt een memorietafel voor zijn drie echtgenotes
die Dirck zelf schilderde. Van Delen overleed op 16 mei 1671 op 66–jarige
leeftijd.
Foto Links: Geschilderd door
Dirck van Delen in 1630, 60 jaar na de gebeurtenis. Collectie Rijksmuseum
Foto Rechts: Afbeelding van een exterieur, welke als
omslag gebruikt is voor het genoemde boek. Collectie René van
Boxtel.
Kunstschilder
Het eerste
gesigneerde schilderij is uit 1623. Dirck van Delen maakte zogenaamde architectuurschilderijen in
perspectief. Hierbij moet men denken aan afbeeldingen van het in- en exterieur
van profane gebouwen, kerken, paleizen, maar ook van straatgezichten. Hij
voegde veelal ook figuren aan zijn afbeeldingen toe, vaak niet door hemzelf
geschilderd. Hij werkte hiervoor samen met andere schilders, waardoor meerdere
schilderijen dubbel gesigneerd zijn. Hij heeft honderden architectuurschilderijen gemaakt. Hij
is ook de enige die een schilderij van de Beeldenstorm in 1566 heeft gemaakt.
Op latere leeftijd is hij nog vaak in Heusden geweest. Daar had hij een
schildersvriend in Johan Olis (1610-1676), die vanaf 1656 in de Hoogstraat op
nummer 12 woonde
Beeldenstorm
Een
van zijn bekendste schilderijen is dat van de Beeldenstorm. Van Delen toont aan
dat het vaak om een ordentelijk verlopen vernieling ging, zoals de afbeelding
weergeeft. Hij schilderde dit
in 1630 en het is voor zover bekend het enige schilderij waarop de Beeldenstorm
is afgebeeld. Het schilderij met de afmeting 67x50 cm is sinds 2006 in bezit van
het Rijksmuseum in Amsterdam.
Bart Beaard
