Monumenten in Heusden: Vismarkt 14 te Heusden, Rijksmonument 22102
In de periode 1300-1350 werd Heusden ten westen van de Vismarkt uitgebreid met een stukje nieuwe stad. De Vismarkt was toen een binnenhaven ofwel doorlopende vaart richting Demer. Het westelijke gedeelte van de Vismarkt werd na 1320 aan de stad toegevoegd.
Het is aannemelijk dat het pand Vismarkt 14, na de stadsuitbreiding van rond 1350, gebouwd is als een houten huis op een kelderfundering met een tongewelf. Het was gebruikelijk dat aan het ‘groeiende huis’ een stenen achterhuis gebouwd werd. Bij de grote stadsbrand van 1572 zal naar alle waarschijnlijkheid het voorhuis verbrand zijn. De herbouw zal met een stenen trapgevel geweest zijn, wat in die tijd gebruikelijk was. In het verpondingregister staat vermeld dat het huis in 1602 bewoond werd door Marije Goderts, weduwe van Gijmaer Joosten. In 1614 woonde op de hoek bakker Matheus Geritsen. In 1674 heette het achterhuis "De Slanghe", inmiddels eigendom van Abel Jansse.
In het begin van de 19e eeuw komen er kadastrale gegevens beschikbaar en dan is het voorhuis, achterhuis en een aanbouw één kadastraal perceel met nummer A-37. Dat is tot nu toe ongewijzigd gebleven. Toen was grutter Christiaan van Dongen (1752-1834) de eigenaar. Vervolgens zijn er meerdere eigenaren geweest, tot in 1914 de schoenmakersfamilie Smits eigenaar werd en dat nu nog steeds is.
Na de oorlog ’40-’45 had Heusden veel monumentale panden die aan restauratie of zelfs sloop toe waren. Zo ook het pand Vismakt 14, dat in eigendom was van Martien Smits (1908-1999). Smits begon aan een plan voor restauratie van zijn pand; zijn zoon Harry (1949- ) is er stellig van overtuigd, dat zij de eersten waren die met het restaureren in de Vesting begonnen zijn. De vergunning voor de restauratie werd op 28 juli 1969 verleend. Voor de gevels betekende dat het kaalkappen c.q. verwijderen van de pleisterlaag, waardoor de gele handgemaakte IJsselstenen zichtbaar werden. Er werd gevoegd met een platte voeg. (Omstreeks 1990 werd dit voegwerk vervangen door een knipvoeg vanwege vochtproblemen). In de zij- of trapgevel werden de vensters vervangen door houten kruiskozijnen met 4-ruits vaste bovenramen en 4-ruits onderramen met naar binnen draaiende ramen en met luiken. In de nok werd een kozijn geplaatst waar voorheen ook een kozijn was. Boven de kozijnen kwamen de korfboogvormige ontlastingsbogen tevoorschijn. Het metselwerk in de boogvelden werd vernieuwd en enkele centimeters terugliggend geplaatst. De terracotta afdekplaten op de treden van de trapgevel werden vernieuwd.
Foto Links: Het huidige
hoekpand met een trapgevel als zijgevel. Foto Ad Hartjes
Foto Rechts: Doorsnede van het voorhuis met twee bouwlagen, een kelderfundering
met tongewelf en een dakconstructie. Bron SALHA
Op de begane grond werd een L-vormige winkelpui met luifel geplaatst. Op advies van restauratie-architect Ab Peetoom werd de gehele pui 10 cm schuin gezet omdat dit met de voorgevels aan de Vismarkt ook het geval was. Aan de voorgevel is zichtbaar dat zowel het voor- als achterhuis zich onder hetzelfde zadeldak bevinden. De aanbouw heeft een lager zadeldak. Vóór de restauratie was naast deze aanbouw nog een aanbouw met plat dak aanwezig als toegang tot het pand Drietrompetterstraat 17, maar dat deel is in 1953 gesloopt. De voorgevels van het voorhuis en het achterhuis hellen verschillend over naar de Vismarkt toe, waardoor op de overgang een spie zichtbaar is. De stenen van de begane grond van het achterhuis hebben een afwijkende, rodere kleur. Een reden daarvan is niet bekend. De vensters in de voorgevel zijn bij de restauratie allemaal vervangen door nieuwe met schuiframen. De vensters van het souterrain van het achterhuis hebben nu luiken. In 2005 werd op de trapgevel het wapenschild ‘Hofleverancier’ geplaatst.
Bart Beaard
