Vanaf vrijdag 15 februari zendt de Heusdense Televisie en Radio (HTR) weer een nieuwe aflevering uit van Het Streekarchief.
In de veertigste aflevering van dit programma richten presentator Leo Swaans en streekarchivaris Hildo van Engen hun blik op de historische gevels in het stadje Heusden. Ze staan in het bijzonder stil bij een drietal karakteristieke gevelstenen: die van het huis ‘Int Paradys’ in de Breestraat, het intrigerende ‘Men mot hem crommen’ aan de Stadshaven, en de imposante voorstelling van Sint-Joris en de draak in de gevel van de voormalige schuttersdoelen in de Putterstraat. In het verleden, toen er nog geen huisnummers bestonden, hadden veel gebouwen in steden een naam, die soms in een ingemetselde steen in de gevel verbeeld kon worden.
De argeloze voorbijganger zal denken dat deze gevelstenen al eeuwen onlosmakelijk met deze panden verbonden zijn, maar niets is minder waar. Aan het begin van de twintigste eeuw werden juist deze drie gevelstenen opgekocht door de uit Oss afkomstige industrieel Frans Jurgens, die op het landgoed Heijendael in Nijmegen een nieuwe villa liet bouwen. Dit ‘Huize Heijendael’ werd ontworpen in een bouwstijl die refereert aan de zogenaamde ‘oud-Hollandse’ bouwkunst die werd toegepast in de zeventiende eeuw. De muren van de villa werden voorzien van allerlei ornamenten en gevelstenen, waarvan er dus drie in Heusden werden gevonden. Dat de huiseigenaren bereid waren om voor een aanzienlijk bedrag hun gevelsteen te laten vervangen door een replica, zorgde in het vestingstadje voor enige beroering. Na lang aandringen slaagde het Heusdense gemeentebestuur er in 1968 in om de gevelstenen uit Nijmegen terug te halen. Sindsdien sieren de originele drie stenen weer de panden waaruit ze afkomstig waren.
Deze merkwaardige geschiedenis roept bij Leo Swaans de vraag op naar het historische gehalte van het straatbeeld in Heusden. In het Streekarchief toont Hildo van Engen hem een bijzonder archiefstuk: een tekening van de gevels in een gedeelte van de Putterstraat. De tekening maakt deel uit van een serie straatwandtekeningen die in 1943 werd gemaakt onder leiding van de Amsterdamse architect F. Jantzen. Dit gebeurde in het kader van een werkgelegenheidsproject voor architecten, die door de oorlogsomstandigheden maar weinig opdrachten hadden. Aan dit initiatief is het te danken dat het aanzien van de meeste Heusdense straten tot in detail is gemeten en getekend, zodat we een goed beeld hebben van de huizen in Heusden kort vóór 1944, in welk jaar er veel gebouwen onherstelbaar zijn beschadigd.
Swaans en Van Engen bekijken ook de kleurige straatwanden die zijn gemaakt door voormalig stadsrestaurator René van Boxtel. Op basis van de tekeningen uit 1943 maakte hij gekleurde versies van zowel de situatie in 1943 als die anno nu. De tekeningen van Van Boxtel maken het mogelijk om een goede vergelijking te maken van de huizen in Heusden in de oorlog en tegenwoordig.
De uitzending van Het Streekarchief is te zien op Ziggokanaal 42 vanaf vrijdag 15 februari om 19.00 uur. Daarna worden de uitzendingen met enige regelmaat herhaald. Meer informatie op de site van HTR www.htrmedia.nl, waar ook via ‘uitzending gemist’ deze aflevering en de vorige uitzendingen van Het Streekarchief bekeken kunnen worden.
De gevelkijker, een beeld van Niek van Leest, gemaakt in 1975. Het beeld staat symbool voor de grootschalige restauratie van de vestingstad Heusden. (foto Ad Kraamer)
De gevelsteen ‘Int Paradys’ in de Breestraat in Heusden. Tussen 1913 en 1968 was het ingemetseld in Huize Heijendael in Nijmegen. (foto Ad Kraamer)
Van onder naar boven een van de originele tekeningen van architect F. Jantzen (1943), in het midden dezelfde tekening maar dan ingekleurd door stadsrestaurator René van Boxtel en boven de situatie van nu. (foto Ad Kraamer)
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan.
Aanvoerder van het lokale nieuws.
