Historisch Heusden: Archeologie in de Drunense Duinen en ‘Het Vrouwke Van Wezel’

Foto: Rijksmuseum van Oudheden Leiden

Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat deze aflevering over Archeologie in de Drunense Duinen en ‘Het Vrouwke Van Wezel’. Vanaf 1921 worden door Jan Ossewaarde (1905-1923), de dan 16-jarige Vlijmense scholier, in het stuifzand van de Drunense Duinen ten zuiden van het gehucht Fellenoord vuurstenen vondsten gedaan, die uit de Steentijd (ca. 13.000 tot 11.000 voor Chr.) dateren.

De pionier van de Brabantse prehistorie overlijdt in 1923. Twee jaar later gaat een andere pionier aan het werk: de Drunense dominee Anton Pieter van der Vlugt (1876-1945). Bij de zoektochten heeft familie Van Wezel op De Fellenoord steeds een ondersteunende rol gespeeld.

Drunense Duinen
Domineeszoon Jan Ossewaarde meent dat zijn vondsten van blauwzwart glasachtig steen wel degelijk uit de Steentijd of het Jong-paleolithicum dateren en heeft daarover contacten met professionele Leidse archeologen. Wanneer hij met zijn speurwerk begint is er nog nooit gezocht en liggen er vele stenen voorwerpen voor het oprapen. In de twee jaar dat hij gezocht heeft, verzamelt hij omstreeks 2500 stuks. De archeologische vondsten zijn naar het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden gegaan. Pas in de jaren dertig wordt duidelijk dat hij op het goede spoor heeft gezeten en de vondsten tot de zogeheten Federmessercultuur van ca. 12.000 tot 11.000 voor Chr. moeten worden gerekend. Jan Ossewaarde is de eerste in Nederland die vondsten gedaan heeft uit deze periode.

Aansluitend, gedurende een periode van twintig jaren, gaat Van der Vlugt op zoek. Na elke storm van wind, sneeuw of regen verandert het stuifzandgebied en wordt het gebied vervolgens weer systematisch afgezocht naar vuurstenen pijlpunten, schrabbers, vishaakjes en klingen. Bij dat zoeken loopt men zo mogelijk tegen de zon in. Meestal ligt een gedeelte van de vuursteen onder het zand en door een lichte glinstering is de kans op het vinden iets groter. Van der Vlugt heeft naar zijn zeggen omstreeks 6000 stenen voorwerpen op het uitgestrekte gebied ten zuiden van De Fellenoord verzameld.

De Pessaert
In de vlakte westelijk achter De Pessaert doet Van der Vlugt een waardevolle ontdekking. Hij vindt daar op een onderbodem van geel-bruinachtig zand enige centimeters onder de oppervlakte een donkere as-plek (overblijfselen van brand), 1½ bij ½ m groot. Uit de asresten kan hij een 150-tal stenen gebruiksvoorwerpen ophalen. Rond deze asplek wordt de omgeving nauwkeurig afgeschept, en dan komt aan het licht, dat het resten zijn van een hut of woning na verbranding. Bijna alle paalgaten, hoewel klein van omvang, heeft men gevonden. Zo heeft men vast kunnen stellen dat het geheel, ongeveer 4 bij 3.40 m., een enigszins ovale vorm heeft. Op en in de zandoerbank wordt daarbij nog een waardevolle verzameling vuursteen gevonden. Volgens Van der Vlugt zijn de stenen, gevonden in de asresten, van korte tijd na de laatste Oude Steentijd. Ook dit duidt waarschijnlijk op bewoning over een lang tijdperk. In 1933 publiceert Van der Vlugt over dit onderzoek onder de titel: “Een Aschrest in de Drunensche Duinen”.

Archeologen en hun tijdschaal
Archeologen zullen hun vondsten dateren in de volgende tijdschaal:
Periode                           Datering
< Vroeg-Paleolithicum 1.800.000-200.000
< Midden-Paleolithicum 200.000-30.000
< Jong Paleolithicum 30.000-9.000
< Midden steentijd of Mesolithicum 9.000-5.400
< Nieuwe steentijd 5.400-2.000
< Bronstijd 2.000-1.000
< IJzertijd 1.000-50 v. Chr.
< Romeinse tijd 50 v. Chr.-476 n. Chr.
< Vroege middeleeuwen 476-1000
< Volle middeleeuwen 1000-1250
< Late middeleeuwen 1250-1500
< Nieuwe tijd 1500-heden

Expositie
Heemkundekring Onsenoort heeft het nodig gevonden om de prehistorie van de Drunense Duinen bij de bevolking meer te doen leven door hun over de vondsten te informeren. Hiervoor is in de week van 17 tot en met 25 juli 1965 in het gemeentehuis van Drunen een heemkundetentoonstelling georganiseerd. In de Trouwzaal zijn vondsten geëxposeerd uit de collecties van de amateurarcheologen Jan Ossewaarde, Anton van der Vlugt en Anton van der Lee. Vitrines zijn er met stenen gebruiksvoorwerpen uit de Oude Steentijd, de Tjongerkultuur (±12.000 v. Chr., (nu Federmessercultuur genoemd) en het Mesolithicum. Bij de gebruiksvoorwerpen liggen bijpassende tekeningen die het gebruik van de vondsten illustreren. In een vierde vitrine liggen artefacten uit het Neolithicum, o.a. een gepolijste bijl, een dolk en pijlpunten die alle de indruk geven van beter afgewerkt gereedschap. En natuurlijk een vitrine met informatie over de reeds genoemde amateurarcheologen. De tentoonstelling is een groot succes geweest.

De Fellenoord
Van der Vlugt onderneemt, meestal vergezeld door zijn zonen of andere gravers, de tochten vanaf  De Fellenoord bij familie Van Wezel. Daar worden de fietsen voor de ramen gestald onder de zware witte druivenwingerd. Zijn graafgereedschap als ‘schupke’, emmer en ‘pickel’, een houweelvorming hakwerktuig, heeft hij er in zijn ‘hoofdkwartier’ gestald. De wederzijdse contacten zijn in de ruim twintig jaar van het zoekwerk altijd goed geweest. Van der Vlugt is ook een fervent kunstschilder en maakt het bekende schilderij van de voorgevel van De Fellenoord, dat later bekend wordt als ‘Het Vrouwke van Wezel’. De boerderij De Fellenoord wordt dan nog bewoond door het oude echtpaar Kees en Anna (Antje) van Wezel – van de Wetering en hun zonen Jan, Kees en Kil. Op het schilderij voedert de altijd ijverige Antje de kippen. Het originele schilderij is in 1968 in Amsterdam nog in het bezit van de zoon J.M. van der Vlugt; het is niet bekend waar het zich nu bevindt en het is jammer dat er ook geen kleurenopname van bekend is.

Jo van Sambeek, oud-Drunenaar en oud-leraar van de Gemeentelijk Ambachtschool in Breda, heeft in augustus 1941 een schilderij van het interieur van De Fellenoord gemaakt, met Antje werkzaam op de ‘geut’. Het schilderij heeft hij gemaakt als huwelijkscadeau voor het echtpaar Ad Veltman en Henriette Klerks. In 1990 maakt de  kunstschilder een variant voor het echtpaar Gerard en Annie Cleef-Van Wezel, bewoners van De Fellenoord, met een toekijkende Antje.

Bart Beaard

Collectie vuursteen, gevonden door Jan Ossewaarde. Foto en collectie Rijksmuseum van Oudheden, Leiden.

‘Het Vrouwke van Wezel’, omstreeks 1935 geschilderd door A.P van der Vlugt. Foto Bart Beaard

Het interieur van De Fellenoord, geschilderd door Jo van Sambeek. Links met Antje werkend op de ‘geut’ (collectie Antoinette Veltman) en rechts met toekijkende Antje (collectie familie Cleef–van Wezel).  

Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan.
Aanvoerder van het lokale nieuws.

< Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
< Wist u dat wij iedere morgen meer dan 2500 nieuwsbrieven verzenden
< Wist u dat wij iedere dag meer dan 10.000 bezoekers hebben op onze website
< Adverteren op Heusden.Nieuws.nl stuur een mail

 

 

 

Aanmelden nieuwsbrief
Cookieinstellingen