Historisch Heusden: Afwateringskanaal ‘s-Hertogenbosch – Drongelen

Foto: Bart Beaard

Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat deze aflevering over Afwateringskanaal ‘s-Hertogenbosch – Drongelen. Als onderdeel van de Maasmondwerken, waarbij de Maas een eigen onafhankelijke afvoer naar zee heeft gekregen, is tussen 1906 en 1911 het bijna 20 kilometer lange en 30 meter brede kanaal aangelegd.

Het loopt vanaf het Willemsplein in ’s-Bosch, via overlaat De Maij, tussen de Loonse en Drunense Duinen en Vlijmen, Nieuwkuijk en Drunen langs de oostkant van Waalwijk naar de Bergsche Maas. Een mammoetproject van destijds, waar met inzet van 500 man en de grootste graafmachines of excavateurs van Nederland van dat moment aan gewerkt is. Wanneer het water in de Maas bij de spuisluis Crèvecoueur te hoog staat kan het water van ‘s-Bosch via de Dieze niet of onvoldoende worden afgevoerd. Vanwege een verval in de Maas van 1-1,5 meter tussen ‘s-Bosch en Waalwijk kan het overtollige water door het kanaal worden afgevoerd.

Watertoevoer
Het water dat door het kanaal wordt afgevoerd is afkomstig van de Aa en de Dommel. Ook is er wateraanvoer van de Zand- en Broekleij. Het overtollige water van gemeente Heusden komt in de Koningsvliet en/of Groendendaalse Wetering en wordt in de Maas gepompt door de gemalen Gansoijen in Doeveren en Groenendaal in Hedikhuizen. Het kanaal heeft ook de functie van watertoevoer via twee vijzelgemalen voor de gemeente Heusden.

Droneopname van de Bovenlandse Sluis bij Doeveren, met rechtsboven het gemaal Gansoijen en links het kunstwerk ‘Stoomgemaal’.

Waterafvoer
De afvoercapaciteit van het kanaal is maximaal 100 m3/seconde, gemeten tijdens de topafvoer in 1995. De Bovenlandse Sluis, nabij gemaal Gansoijen, heeft de functie van waterkering en peilbeheersing van het kanaal t.o.v. de Maas. De sluis is al in 1898 gebouwd. Onder de sluis zijn vier sifonduikers gebouwd voor de afvoer van het water van het Oude Maasje naar het Zuiderafwateringskanaal. Na de bouw van het gemaal Gansoijen in 1964 is deze afvoer niet meer gebruikt. In 2017 is de sluis voor het laatst gerestaureerd en gemoderniseerd. De bediening van de sluis is in 1995 geautomatiseerd. Aan de Waalwijkse kant van de sluis herinnert een monument ons nog aan het vroegere stoomgemaal dat hier water vanuit het Zuiderafwateringskanaal in de Bergsche Maas pompte.

In 2015 is het HOWABO (Hoogwateraanpak Den Bosch) gerealiseerd. In de westelijke kanaaldijk bij ‘s-Bosch is daarvoor het inlaatkunstwerk Vughtse Gement gebouwd. Wanneer de wateraanvoer groter is dan de afvoercapaciteit van het kanaal kan het overtollige water ‘geborgen’ worden in het Vlijmens Ven en Engelermeer. Na het hoogwater wordt het geborgen water via de Bossche Sloot en de Luisbroeksewetering naar gemaal Groenendaal geleid en daar in de Maas gepompt.

Bruggen
Bij de aanleg van het kanaal zijn negen duikers en acht bruggen gebouwd. In de loop der tijd zijn de bruggen allemaal vervangen, verbreed of gerestaureerd. Door oorlogshandelingen zijn de bruggen vanaf ‘Nieuwkuijk-Helvoirt’ tot en met ‘Waalwijk- ’t Snoekske’ verwoest. Het gemaal en de Bovenlandse Sluis zijn gedeeltelijk verwoest. De doorlaatbrug van de Langstraatspoorlijn, al gebouwd in 1885, is ook verwoest alsook één van de pijlers. Na de oorlog is alles hersteld. Baardwijk heeft tot 1955 een rammelende baileybrug gehad. De versleten en smalle brug van de Maasroute A59 is in 2016 vervangen door een nieuwe en bredere. Ten noorden ervan zal in de komende jaren nog een nieuwe brug komen als verbindingsweg tussen Industrieterrein Haven-Acht en een nieuwe rotonde in de Baardwijkse Overlaat.

Tweede Wereldoorlog
Tijdens de bevrijding in oktober-november 1944 speelt het kanaal een belangrijke rol omdat het door de Duitsers tot frontlinie wordt verklaard. Aan de zuidzijde hebben meer dan tweehonderd kanonnen gestaan waarmee Drunen, Elshout en Nieuwkuijk deels verwoest zijn. Moeizaam zijn de Schotse geallieerden over het kanaal kunnen komen. Het monument ’51ste Highland Division’ bij de kanaalbrug ‘Drunen-Torenstraat’ herinnert hieraan.

Droneopname van het inlaatkunstwerk Vughtse Gement in de westelijk kanaaldijk bij het begin van het kanaal in ‘s-Bosch

Natuur
De biologische rijkdom van het kanaal is enorm omdat het kanaal op de grens ligt van de voedselarme zandgronden in het zuiden en voedselrijke kleigronden aan de noordkant. Belangrijke natuurverbindingen (flora- en faunapassages) zijn aangelegd bij de brug van de Langstraatspoorlijn en bij de brug over de Maasroute. De kanaaldijk is bij deze brug daarvoor 25 meter opgeschoven.

Jammer is wel dat de Kalis-boom, een zilveresdoorn, ter hoogte van Baardwijk het niet gehaald heeft. De boom is door aannemer De Groot en Kalis geschonken bij de oplevering van het kanaal in 1904. In 2013 is de boom door een storm omgewaaid en helaas heeft een reddingspoging de zwaar gehavende boom niet kunnen redden.

In 2016 is bij het gemaal Gansoijen een aalgoot geplaatst zodat glasaal naar de Heusdense poldersloten kan om te paaien. En voor geïnteresseerden is er een uitkijkbalkon vlakbij de aalgoot. Een van de vier kleine sluisopeningen van de Bovenlandse Sluis wordt gebruikt als vispassage.

In het komende jaar wordt door Rijkswaterstaat de oostzijde van de monding bij de Bovenlandse Sluis, ook bekend als ’t Stukske’, ingericht als natuurvriendelijke oever. Er worden palenrijen aangebracht met doorgangen voor vissen en daarachter wordt een oeverzone van ca. 14 meter met een flauwe helling afgegraven. Vissen zullen hiervan profiteren, maar ook waterplanten en kleine waterbeestjes krijgen een beter leefgebied.

De hengelsporters van HSV’s  ‘Heusden’, ‘Maar Geduld Hebben’ en ‘Visscherslust’ kunnen best tevreden zijn.

Eigendom en onderhoud
Het kanaal, de dijklichamen en de Bovenlandse Sluis zijn eigendom geweest van Rijkswaterstaat. In 1995 is dat overgedragen naar Waterschap Aan en Maas. Het Waterschap is verantwoordelijk voor het onderhoud van de oevers en de Bovenlandse Sluis met sifon en stoommachinemonument.

Droneopname van de huidige fietsbrug brug in de voormalige Langstraatspoorlijn

Zorgen zijn er wel bij het westelijke dijklichaam bij de Bovenlandse Sluis. Er is ‘piping’ die veroorzaakt wordt door de zanderige ondergrond. Ook kunnen bevers door graafwerk een gevaar vormen voor de waterveiligheid.

De Natuur- en Milieuvereniging Heusden is sinds ca. 2005 zeer actief bij het beheer van de oevers en taluds. Maar een kudde schapen helpt ook daarbij.

Een ‘groene ramp’ is de explosief groeiende grote waternavel. Daarvoor, maar ook voor ander vuil, zijn op drie plaatsen drijfbalken geplaatst. Ter hoogte van de brug Drunenseweg is een terrein ingericht waar een graafmachine containers volschept met deze plant.

 

 Bart Beaard

 Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan. Aanvoerder van het lokale nieuws.

< Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
< Wist u dat wij iedere morgen meer dan 2500 nieuwsbrieven verzenden
< Wist u dat wij iedere dag meer dan 10.000 bezoekers hebben op onze website
< Adverteren op Heusden.Nieuws.nl stuur een 
mail

Aanmelden nieuwsbrief
Cookieinstellingen