Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat het in deel 97 van Historisch Heusden over Fraters van Tilburg, 50 jaar in Vlijmen. Op het einde van de 19e eeuw zijn er landelijk mogelijkheden gekomen voor bijzonder onderwijs: een onderwijsorganisatievorm voor scholen met een religieuze, levensbeschouwelijke of pedagogische grondslag.
Scholen konden door stichtingen, verenigingen of kerkbesturen opgericht worden wanneer de voorgeschreven leerlingenaantallen gehaald werden. Zij bestuurden het onderwijs dat door de overheid betaald werd. Voor het katholieke onderwijs werden in Brabant vele kloosters opgericht waar zusters, broeders en fraters (Latijn voor broeder) voor het onderwijs werden opgeleid. In Vlijmen was het schoolbestuur bij het R.K. kerkbestuur en het onderwijs werd aanvankelijk uitsluitend door religieuzen gegeven. Sinds 1848 was er al een katholieke meisjesschool, waar het onderwijs door zusters van de Congregatie Jezus Maria Jozef uit ’s-Hertogenbosch werd gegeven. In 1905 kwam er een katholieke Jongensschool, waarbij het onderwijs gebeurde door de Fraters van Tilburg. Aan de Grote Kerk was er nog een openbare school voor jongens en meisjes en het bestuur daarvan lag bij de gemeente.
Fraters van Tilburg
Een frater is een katholieke geestelijke die geen wijding heeft ontvangen, maar die in een congregatie of orde de kloostergeloften van armoede, kuisheid en gehoorzaamheid heeft afgelegd. De Congregatie van Onze Lieve Vrouw, Moeder van Barmhartigheid, beter bekend als Fraters van Tilburg, was een rooms-katholieke broedercongregatie. Deze hield zich vooral bezig met onderwijs en opvoeding van doven, blinden, wezen en verlaten kinderen, en met verpleging en missiewerk. De congregatie werd in 1844 opgericht door Joannes Zwijsen, de latere Aartsbisschop van ’s-Hertogenbosch.
De komst naar Vlijmen in 1905
Al in 1900 verzocht pastoor Jacobus Antonius van der Pas om frateronderwijzers voor zijn parochie, maar daar moest hij nog vijf jaren op wachten. Op 28 december 1905 kreeg frater Honoratus de opdracht een school en een fraterhuis te stichten. De bouw hiervan werd al in 1904 begonnen. Het schoolgebouw werd betaald door de gemeente, het fraterhuis door een groep van negen parochianen, maar voornamelijk door Michiel en Elisabeth Mommersteeg. De namen werden ook vastgelegd: de school werd vernoemd naar H. Herman Jozef en het fraterhuis naar H. Franciscus Xaverius. Met het oog op Rijkssubsidie startte de school 1 januari 1906. Op 6 juni daaropvolgend werd de school en het fraterhuis door de pastoor ingezegend.
De gedenksteen kreeg de tekst: DOCENDAE JUVENTUTI FUTUI SAECULI SPEI ISTA ACDIFICIA VOVENT
Om de jeugd, de hoop der toekomst te mogen onderrichten
De fraters waren aanvankelijk niet zo heel welkom. Er werden allerlei praatjes omtrent de fraterschool rondgestrooid: “Ze komen hier de grond opkopen en alles duur maken. Ze gaan een grote boerderij bouwen. Alle kinderen, die de fraterschool bezocht hebben, zouden frater moeten worden. Het schoolgeld zou zo hoog worden, dat slechts enkelen het zouden kunnen betalen.” Niettegenstaande al die lasterpraat waagden 25 ouders de gevaarlijke proef. De school begon met één klas. Bij het tweede schooljaar meldden zich weer 25 jongens aan, in het derde jaar echter bedroeg het aantal aanmeldingen 45. Het wantrouwen was verdwenen en langzaam maar zeker groeide de school. Op 1 Juni 1910 was de school volledig. Ze telde toen 239 leerlingen. Nog steeds groeide de school en werd het schoolgebouw te klein. Daarom werd in 1917 een klas bijgebouwd. De school telde nu zeven klassen. De volgende jaren bleef het aantal leerlingen constant.
Patronaat
Behalve het schoolwerk hebben de fraters zich van 1908 tot 1917 ook gewijd aan het patronaatswerk en dat zijn culturele activiteiten. Op 20 februari 1910 werd door het R.K. kerkbestuur opdracht gegeven voor de bouw van een patronaat achter het fraterhuis, dat al op 28 juni met zang en voordrachten werd geopend.
Na de oorlog
Na de Tweede Wereldoorlog nam de groei van de schoolbevolking zienderogen toe. Er werd een achtste leerkracht benoemd. Er kwamen lekenonderwijzers. Wegens plaatsgebrek werd er een klas ondergebracht in de bibliotheek van het huis. Het was geen denderende oplossing. De jongens noemde de frater die daar stond: ‘de frater van het hokje’. De frater van de eerste klas begon het schooljaar 1946 met maar liefst 69 leerlingen. De enige weg was: enkele lokalen bijbouwen. Dat is sneller gezegd dan gedaan. Er moest zoveel gebouwd worden. En er was geld nodig. Een groot probleem van de eerste naoorlogse jaren. Men zag echter de noodzaak in. Zowel het school- als het gemeentebestuur gaven hun volle medewerking. Hoofd frater Chrysologus, zette alles op alles om de beste oplossing te vinden. En….. het lukte. Na lang vergaderen en berekenen werd op 19 december 1951 de eerste spade in de grond gestoken voor de nieuwe jongensschool. Op 6 September 1952 werd de zeer moderne en prima ingerichte Aloysiusschool ingezegend. Het schoolruimteprobleem was radicaal opgelost. Vlijmen telde voortaan twee jongensscholen. Het onderwijs kon wedijveren met elke school in de verre omtrek. Hiervan getuigden de prestaties van de jongens, die toelatingsexamen moesten doen voor MULO, H.B.S. of Lyceum. Vrijwel iedereen slaagde. De buitengewone successen van het onderwijs waren te danken aan de zeer goede samenwerking van het personeel, zowel fraters als leken, en aan de bezielende leiding van het hoofd.
De samenwerking tussen school en ouders was ook van dien aard, dat ze niet beter konden wensen. Een bewijs hiervan was o.a. dat de Vlijmense bevolking spontaan fl.1500 bij elkaar bracht voor aanschaf van pakjes voor de Aloysius-zangertjes, het koor van de fraterschool.
Het afscheid
Vlijmen zag de fraters in 1905 niet graag komen. Anders was het, toen op 17 juli 1955 werd aangekondigd dat de fraters zouden vertrekken wegens gebrek aan roepingen. Op 19 Augustus 1955 werd het fraterhuis opgeheven. De stemming ten opzichte van de fraters was ten goede gekeerd. Sinds de oorlog kwamen er meer en meer lekenonderwijzers en Harrie Peters werd op 1 september 1955 de eerste lekendirecteur.
Bart Beaard
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan. Aanvoerder van het lokale nieuws.
< Kijk hier voor agenda
< Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
< Wist u dat wij iedere morgen meer dan 3500 nieuwsbrieven verzenden
< Wist u dat wij iedere dag meer dan 10.000 bezoekers hebben op onze website
< Adverteren op Heusden.Nieuws.nl stuur een mail
