Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat het in deel 123 van Historisch Heusden over Klompenmaken in de Oostelijke Langstaat . De klompenmakerij dateert vanaf het begin van de 19e eeuw en het werd uitgeoefend als nevenbedrijf gedurende de winterdagen door rietdekkers en metselaars.
De klomp geleek toen op een uitgehold stuk hout, laag en kort van kap, waarbij over de zogenaamde inschiet een riem werd bevestigd, zodat de voet in de klomp werd gehouden. Op het einde van de 19e eeuw kwam hierin verandering. Er vestigden zich patroons, die het gehele jaar door klompen gingen maken en er hun bestaan in trachtten te vinden. Meestal bedrijfjes waarin een vader met zoon(s) werkten. Alles was handwerk, waarmee zeer weinig werd verdiend. Met werkdagen van 12 tot 15 uur per dag werden 15 tot 20 paar per week gemaakt. In het tweede kwart van de 20e eeuw kwam de mechanisering waardoor de productie werd opgevoerd. Er ontstonden bedrijfjes die 1000 tot 3000 klompen per week maakten. En met de mechanisatie werd de klomp, wat model, pasvorm en afwerking betreft, enorm verbeterd. Nu zijn er nog maar enkele bedrijven en die maken voornamelijk klompen voor souvenirwinkels.
Handmatig Klompenmaken
Driekske van de Pol, als voorbeeld, oefende met zijn zoons het beroep van klompenmaker uit, op de Wolput 49 in Vlijmen. Van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat stonden zij aan het snijperdje en het heulblok en verdienden een karig inkomen. Driekske had zijn vakkennis van zijn vader opgedaan en droeg dat weer over aan zijn zoons. Zijn werkzaamheden bestonden niet alleen uit het maken van klompen: hij moest ook hout inkopen voor zijn bedrijf. Dat was meestal Canadese populier, ook “Canidas’ genoemd. De inkoop van het hout bepaalde weer de prijs van de klompen. In de maanden augustus en september werden de bomen gekocht, die hij al eerder op waarde had geschat. Voor de winter werden ze gekapt en naar huis vervoerd, zodat hij altijd bomen op zijn werf had liggen. Door voerlui met een mallejan werden vier à vijf bomen tegelijk vervoerd.
De eerste bewerking was de boom op twee kreupels oprollen en het aftekenen van de zaagsneden. Met een kortzaag werden de boom tot bollen gezaagd. Van de bollen werd de schors verwijderd, dat blekken werd genoemd. Dan volgde het kloven tot blokken. Voor het kloven werden een kloofhamer en altijd twee kloofijzers, om hoeken te kunnen maken, gebruikt. Er kwamen 4,6 of 8 blokken uit een bol. Uit de gespleten blokken werd een keuze gemaakt voor een linker en een rechter klomp en dat bleef een paar. Door bekapping op de gaaibank werden de blokken zover mogelijk in de vorm van een klomp gebracht. Dit werd gedaan met een kapbijl en een dissel. Met een dwarssnijdende handbijl werd de latere opening van de klomp uitgehaald, alsook het hakgedeelte aan de onderkant. Klompenmakers zijn dan net beeldhouwers. De klompvormen werden op het snijperdje met het paalmes zoveel mogelijk in de juiste vorm fijn bewerkt.
Nu volgde de moeilijkste bewerking: het uithollen of schrooien. Hiervoor werden de klompvormen met houten spieën in het heulblok vastgezet. Nu kwamen er verschillende gereedschappen aan te pas om de klomp aan de binnenzijde te bewerken en te zorgen voor een goede pasvorm: dopbeitel, lepelboor, guts, haakmes en bodemmes. Met een schrapmes werd het buitenoppervlak glad gemaakt. Vervolgens nog drogen want populierenhout heeft een watergehalte van 60%.
Rond 1930 was bij Driekske een begin gemaakt met beschilderen van klompen met alle soorten motieven. Waren de klompen gereed, dan werden aan de zijkanten gaatjes geboord en met een touwtje de rechter en de linker klomp samen gebonden. Bij Driekske van de Pol kon je klompen kopen aan huis, maar zij gingen er ook mee naar verschillende markten: Den Bosch en Waalwijk. Ook werden klompen geleverd aan winkels en handelaren.
Een goede klompenmaker had ongeveer 1,5 uur nodig voor een paar klompen en die brachten rond 1930 maar 35 cent op. In Vlijmen waren twee klompenmakers; Daantje van Gurp (Daantje de Knor) en Driekske van de Pol. In Nieuwkuijk: Doris Keetels, Gebr. Coppens en Cornelius Corman (Lin de Komman). In Herpt: Th. van den Broek en Harry van der Pol. In Hedikhuizen: P. Meijers.
Machinaal Klompenmaken
Vanaf 1918 deden machines hun intrede in de klompenmakerij. De motorzaag verdrong de kortzaag. Met een lintzaag werden de bollen doorgezaagd en ook de klompvormen in de juiste vorm bewerkt. Dan kwamen er handbestuurde kopieermachines waarvan de messen de klompen de buitenvorm gaven. Gelijktijdig werden vanaf een model de linker- en rechterklomp gekopieerd. Ook voor het uitboren van het paar klompen met dopbeitels kwamen handbestuurde kopieermachines. Aansluitend zorgden bandschuurmachines voor afwerking; brede schuurbanden voor de buitenzijde en smalle voor de binnenzijde. Het drogen van de klompen gebeurde in daarvoor bestemde droogruimtes.
De mechanisering van de productie ontwikkelde zich steeds verder en met steeds minder mankracht werd de productie steeds meer opgevoerd. Behalve de kleinere, hadden de meeste klompenmakerijen een productie van 1000 tot 3000 paar per week. Voor de handel werden 13 paar met een tenenhouten wis samengebonden tot een ris en dan werden 8 rissen of 104 paar verkocht. Er werden dan maar honderd paar afgerekend, De vier stuks paren extra waren als compensatie voor eventueel verkeerd tellen en als garantie voor eventuele mankementen, de zgn. “grote honderd”.
Het einde
Na de oorlog nam de productie als maar toe en de vraag nam in snel tempo af en zo liep het met de klompenmakerij op een einde. Nu heeft het alleen nog een folkloristische en toeristische betekenis en is de adviesprijs bij de Boerenbond voor een paar gele GEVAVI klompen €22,50.
Bart Beaard
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan. Aanvoerder van het lokale nieuws.
< Kijk hier voor agenda
< Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
< Wist u dat wij iedere morgen meer dan 4000 nieuwsbrieven verzenden
< Wist u dat wij iedere dag meer dan 10.000 bezoekers hebben op onze website
< Adverteren op Heusden.Nieuws.nl stuur een mail
