Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat het in deel 126 van Historisch Heusden over de geschiedenis van Heusden door Jacob van Oudenhoven (*1601-†1690) Over de geschiedenis van Heusden werd in 1651 door historicus en predikant Jacob van Oudenhoven het door hem geschreven boek ‘Beschrijvinghe der Stadt Heusden’ uitgegeven.
Het boek beschrijft de geschiedenis van Heusden vanaf het jaar 857. De oorspronkelijk uitgave van het boek dateert uit 1651, wanneer de vestingwerken zijn uitgebreid naar de kaart van Bleau. In 1743, bijna honderd jaar later, werd door uitgeverij Jan Hartig in Amsterdam een 2e druk uitgegeven ‘dog nu door verscheide Liefhebbers der Outheit merkelijk vermeerdert, En met konstige Figuren verciert’.
In 1572 heeft de grote stadsbrand plaatsgevonden en in 1680 is het kasteel door een munitieontploffing verwoest. De niet verkochte delen werden in 1794 onder een nieuwe titel met bijvoeging van vier platen, een kaart en een beschrijving van het Land van Heusden opnieuw in de handel gebracht. De titel luidt dan: ‘Geschiedenis en Beschryving der Stad Heusden: behelzende haare opkoomst, aanwasch, sterkte, waereld- en kerkelijke gebouwen, Handvesten, Keuren, Privilegien, Plakaten, Tollysten, nevens derselver Regeering, Gouverneurs, geleerde mannen, Lotgevallen, oorlogen en watervloeden’. In dit artikel enige verkorte, maar belangrijke delen uit het boek.
De oorsprong
De eerste vermelding van Heusden dateert uit 722, als Hunsata Super fluvium Mosam. In 839 zou de plaats door de Noormannen verwoest zijn. Vermoedelijk ging het hierbij niet om de stad Heusden zoals we die tegenwoordig kennen, die is van latere datum. Het zou om een plaats kunnen gaan die overeenkomt met het huidige Oudheusden, dat aan de toenmalige loop van de Maas gelegen was. In het jaar 1210 werd melding gemaakt van een stadskerk. Het Kasteel Heusden is vanaf 1340 gebouwd. In de buurt van dit kasteel ontwikkelde de huidige stad Heusden zich. Heusden lag op de strategische grens tussen de hertogdommen Brabant en Gelre en het graafschap Holland, terwijl ook het graafschap Kleef er aanvankelijk rechten bezat. Hierdoor was de politieke situatie van Heusden onduidelijk. Zo werd Heusden in 1279 ingenomen door hertog Jan I van Brabant en dit wordt als het begin van de Brabantse invloed beschouwd, hoewel er al eerder schermutselingen waren tussen de drie machtsblokken. De eerste steen voor het stadhuis is in 1461 gelegd en het stadhuis is met de stadsbrand van 1572 verloren gegaan.
Vesting
De stad Heusden is een zeer oude stad en omstreeks 857 is de stad ingenomen en verwoest door Denen en Noormannen. Niet bekend is hoelang de stad dan al heeft bestaan. Na de Pacificatie van Gent in 1577 koos Heusden voor de Prins en werd het een vestingstad, als een grensplaats van een van de provincies van de ‘Staten van Hollandt ende Westvrieslandt’. De stad is in fasen veranderd: van een langwerpige vorm binnen de stadsmuren naar een veel grotere en meer rondere vorm begrensd door de stadswallen en bolwerken. Als vesting is de stad vooral uitgebreid bij de ‘Herpsche en Oudt-Heusdensche Poorten’. Dit gedeelte noemde men de Nieuwstad. Ook zijn de buitenmolen, aan de oostzijde van de stad, en de stadshaven, die in verbinding stond met rivier de Maas, binnen de stadswallen met haar bolwerken gekomen. Ook het kasteel lag toen binnen de stadswallen. De stad is waterrijk: ‘de Verlatene Maas’ en de ‘Oude Maas’, de haven, de Wiel, het put- en pompwater en de stadsgrachten. Bij het bezoek van prins Hendrik van Nassau in 1662, kreeg de stadsgracht de naam Demer. De meeste straatnamen van het oude gedeelte binnen de stadsmuren zijn hetzelfde gebleven.
De Smitsstraat nu Breestraat, de Achterstraat werd Ridderstraat en de Schapenbrugstraat en het Wijkse Eind zijn nu Drietrompetterstraat. De Waterpoort en Synagogestraat zijn nieuwe namen.
Marktpleinen waren er in de Hoogstraat en Botermarkt. Op de Vismarkt, aan de zuidzijde van de stadshaven, werd ook de veemarkt gehouden en het overdekte gedeelte van de markt is uit 1639.
Catharijnekerk
Omstreeks 1328 startte de bouw van de St. Katharynenkerk. Heusden behoorde toen tot het Bisdom Utrecht. In 1555 werd de stadskerk vergroot en werd een kruiskerk. In 1572 brandde de kerk af en waarna alleen het schip werd herbouwd. In 1588 werd de toren met het achtkantige gedeelte verhoogd. In 1637 is de herbouw van het koor hervat en in 1640 voltooid.
Mannenklooster
In 1362 is het mannenklooster Mariënkroon gesticht als abdij. Het stond aan de stadsgracht de Demer, op de noordoosthoek van de Lombardstraat. In 1421, met de Sint-Elisabethsvloed, verloor het klooster een groot deel van haar bezittingen . Hierna werd het in 1426 een priorij. In 1443 kwam er een tweede vestiging met het klooster en priorij Mariëndonk in Elshout. Toen Heusden in 1572 voor de Prins koos, zijn de monniken van beide kloosters naar ’s-Hertogenbosch gevlucht. In 1579 is het klooster in Heusden afgebrand.
Gast- en weeshuis
In de Gasthuisstraat was een gebouw voor ‘behoeftigen’. Als in 1625, met het Beleg van Breda, 22 ‘Compagnieën te voet’ met zieken en gewonden aankwamen, was het Gasthuis te klein. In de ‘Nieuwstad over de Demer’ werd in 1626 een nieuw gasthuis gebouwd. Sinds 1570 beschikte Heusden ook over een groot weeshuis voor ‘Vader- ende Moederloose kinderen’.
Poorten
Heusden had drie ‘landpoorten’: de ‘Herptsche Poort’ op de weg naar ’s-Hertogenbosch, de ‘Oudt-Heusdensche Poort’ op de weg naar Antwerpen en de ‘Wijksche Poort’ op de weg naar Gorinchem. De poorten hadden zware deuren en goed sluitende versterkte ophaalbruggen. De stad had ook een Waterpoort, die naar het veer van Hemert leidde op de weg naar Bommel. De ingang had een zwaar stenen bolwerk.
Heemkundekring Onsenoort
Het archief van heemkundekring Onsenoort beschikt sinds 2019 over een origineel en waardevol exemplaar van de uitgave uit 1743. Voor geïnteresseerden is de uitgave uit 1794 ook via books-google te raadplegen, weliswaar in oud-schrift, maar via ‘selecteren en vertalen’ kan de tekst worden omgezet in ons huidige schrift.
Bart Beaard
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan. Aanvoerder van het lokale nieuws.
< Kijk hier voor agenda
< Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
< Wist u dat wij iedere morgen meer dan 4000 nieuwsbrieven verzenden
< Wist u dat wij iedere dag meer dan 10.000 bezoekers hebben op onze website
< Adverteren op Heusden.Nieuws.nl stuur een mail
