Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat het in deel 129 van Historisch Heusden over Het Rampjaar 1672 en de grote ellende in onze contreien. De Vrede van Munster in 1648 maakte een einde aan de Tachtigjarige Oorlog. Spanje erkende de zelfstandigheid van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.
Deze Republiek maakte een welvarende tijd door, de welbekende Gouden Eeuw. Maar bij Koning Lodewijk XIV van Frankrijk, de ‘Zonnekoning’, was er jaloezie over de ontstane rijkdom. Dat had tot gevolg dat de Republiek werd aangevallen. Op 6 april 1672 verklaarde Lodewijk XIV de oorlog aan de Republiek. Engeland en de bisschoppen van Munster en Keulen volgden eind mei. Elk had eisen o.a. ten aanzien van het grondgebied van de Republiek. Frankrijk wilde haar gebied vergroten met Staats Brabant en Gelderland. Een Frans leger van 120.000 man en een leger van de bisschoppen met 30.000 man rukten op en heel snel werd het oostelijke deel van de Republiek bezet. De militaire situatie leek hopeloos, de regering scheen radeloos, het volk redeloos en het land reddeloos. Wat gebeurde er in onze contreien?
Waren de Franse welkom?
Na de Vrede van Munster kwam Staats Brabant onder het gezag van de Republiek der Verenigde Nederlanden. De uitoefening van de katholieke godsdienst werd door de nieuwe protestantse machtshebbers verboden. De kerken gingen over in protestantse handen. Katholieke bestuurders werden uit hun ambt gezet en vervangen door protestanten. Er was onvrede vanwege grote achterstelling op economisch gebied. Maar ook omdat men geconfronteerd werd met een groot aantal plakkaten of verordeningen. (Een plakkaat is een verordening, voorzien van een zegel (plaque), waardoor regeringsvoorschriften ter kennis van het volk, normaliter tegen andersdenkenden, worden gebracht).
Onder invloed van de komst van de katholieke Fransen in 1672 verslapte het antikatholieke klimaat een beetje. Aanvankelijk werd Lodewijk XIV gezien als bondgenoot en beschermer. Tegen betaling van recognitiegeld (extra belasting) mochten katholieken een kerkgebouw oprichten, dat echter van buiten niet als zodanig herkenbaar mocht zijn, vandaar de naam schuurkerk. De eerste schuurkerk in onze contreien kwam in 1672 in Waalwijk. Later kwamen ze in alle dorpen in onze contreien.
Inundatiegebied
De dan 21-jarige stadhouder prins Willem III (1650-1702), kapitein-generaal van het leger voor één veldtocht, was erin geslaagd weerstand door de Hollandse Waterlinie te bieden. Hierdoor werd een gebied vanaf Naarden tot Gorinchem onder water gezet. Op 12 juni 1672 werd door de Staten van Holland opdracht gegeven het Land van Heusden en Altena en het gebied ten zuiden van Heusden te inunderen. Maar het lage waterpeil doorkruiste de plannen. Met het doorsteken van dijken bij Woudrichem werd de inundatie een feit. Doordat er dammen in de Dieze, de Dommel en de Aa werden gelegd, stroomde ook het gebied rondom ’s-Hertogenbosch onder water. De Fransen kwamen niet door de waterlinies. Door de inundaties geraakte de bevolking van Oudheusden, Elshout, Herpt en Hedikhuizen. Doeveren en Heesbeen tot grote armoede.
De aanval op Heusden
Op 4 juli 1672 verwachtte de heer van Heenvliet, gouverneur van Heusden, dat een leger van 12.000 man vanuit Maaseik Heusden zou aanvallen. Op 10 juli trokken enkele duizenden Franse ruiters door Staats Brabant op Heusden aan, gevolgd door een heel legerkorps infanterie met geschut. Via Baardwijk, Doeveren en Heesbeen naderden zij Heusden. Op 12 juli werd door twee trompetters de vesting opgeëist. Het antwoord was een krachtige afwijzing. In de praktijk kon de Franse aanval zonder veel moeite afgeslagen worden. Heusden had als Hollandse vestingstad haar uitgebreide vestingwerken, maar ook dankzij de inundaties konden de aanvallers niet veel uitrichten. Vervolgens plunderden Franse soldaten Doeveren, Heesbeen en Herpt.
Neutraal
De Staten van Holland hadden verordonneerd dat alle mannen tussen de achttien en zestig jaar onder de wapenen dienden te worden gesteld en dat alle materiële hulp moest worden geboden om de vijand te bestrijden. De dorpsbesturen van Waalwijk, Baardwijk en Drunen (deeluitmakend van Staats Brabant) hadden daar bezwaar tegen, omdat ze, liggend ten zuiden van en buiten de inundatie-verdedigingsgordel, ten prooi zouden vallen aan de vijand. Zij drongen er daarom bij de Staten op aan hun gebied neutraal te verklaren. De Staten stemden hiermee in. De voorwaarde was wel dat aan de vijand geen steun mocht worden verleend en dat de jaarlijkse “contributie” of belasting en de oorlogsheffing van de Staten gehandhaafd bleef. Na de inname van fort Crèvecoeur, gelegen aan de Maas boven Engelen, werden van daaruit strooptochten en plunderingen tot ’s-Gravenmoer gehouden. De Langstraat had geen baat bij de ‘uitverkiezing’ tot neutraal gebied. Door beide oorlogspartijen werd de streek uitgezogen. De littekens bleven nog lang zichtbaar.
Vlijmen
Het rampjaar heeft een enorme impact gehad voor de inwoners van de dorpen in onze omgeving. Zowel Staatse als Franse troepen hadden flink huisgehouden. Rond 15 juli 1672 kampeerde en bezette een Frans leger de streek van Vlijmen tot Hedikhuizen. De polder werd overspoeld met plunderende en rovende Fransen.
Maar veel Vlijmenaren waren al gevlucht vóór de komst van de Fransen. Na de inundatie, als gevolg waarvan de invallers hun kampement moesten verplaatsen, gaf de commandant de opdracht tot volledige ontruiming van Vlijmen. De inwoners konden niet meer opkomen voor hun bezittingen, die zo geheel ten prooi vielen aan de plunderende soldaten. De Vlijmenaren waren ‘zo arm als een kerkrat. Ze beschikten alleen nog over de kleren die ze aan hadden’. Op 23 november 1672 kwamen er nogmaals grote Franse versterkingen.
Guerre d’Hollande
Op 10 augustus 1678 gaven de Fransen hun veroveringspogingen op en sloten de partijen de Vrede van Nijmegen. Uiteindelijk bleven de bewoners van Staats Brabant trouw aan de Republiek en pleegden zij geen landverraad. Omstreeks 1700 kreeg vestingbouwer Menno van Coehoorn de opdracht om een uitbreiding van de waterlinies te realiseren met het gebied tussen Bergen op Zoom en Grave. Dit inundatiegebied kennen wij nu als Zuidelijk Frontier of Zuiderwaterlinie.
Bart Beaard
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan. Aanvoerder van het lokale nieuws.
< Kijk hier voor agenda
< Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
< Wist u dat wij iedere morgen meer dan 4000 nieuwsbrieven verzenden
< Wist u dat wij iedere dag meer dan 10.000 bezoekers hebben op onze website
< Adverteren op Heusden.Nieuws.nl stuur een mail
