Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat het in deel 131 van Historisch Heusden over Korps Luchtwacht Dienst – Vlijmen. Tijdens de Koude Oorlog stonden verspreid over Nederland uitkijkposten waarop mannen stonden met een verrekijker, turend naar het luchtruim.
Duizenden vrijwillige luchtwachters keken uit naar laagvliegende vijandelijke vliegtuigen om gegevens te verstrekken, welke nodig waren om vijandelijke luchtaanvallen te kunnen bestrijden en de eigen troepen en de bevolking tijdig te kunnen waarschuwen voor naderend luchtgevaar. Ze hielden hier tussen 1950 en 1968 het ‘Rode gevaar’ goed in de gaten.
Op het einde van de Vlijmense Meliestraat stond een voormalige leerlooierij, waarvan de bovenste verdieping als uitkijkpost werd gebruikt. Voor dit artikel heb ik gebruik gemaakt van het onlangs verschenen boek ‘Luchtwachttorens uit de koude oorlog’ van historisch geograaf Sandra van Lochem. Enige jaren geleden heb ik voor haar archiefonderzoek gedaan over het Vlijmense deel.
Korps Luchtwacht Dienst
Deze Dienst ontstond als reactie op de steeds verder oplopende spanningen tussen de Verenigde Staten en de toenmalige Sovjet-Unie en hun bondgenoten tijdens de Koude Oorlog (1945-1991). Het westen vreesde uitbreiding van de communistische invloed. De angst voor een Sovjetaanval en een dreigende kernoorlog hing lang in de lucht. Luchtwachters van het in 1950 opgerichte Korps Luchtwacht Dienst (K.L.D.) waakten op 276 uitkijk- of luchtwachtposten over het lage luchtruim. Tot 1500 meter hoogte was deze voor de toenmalige radar een blinde vlek. Deze zone was het domein van de luchtwachtdienst. Op de posten gaven de vrijwilligers uit de burgerbevolking hun vliegtuigwaarnemingen per telefoon door aan een regionaal luchtwachtcentrum. Dit centrum bestond een aantal luchtwachtposten die samen een kring vormden, waardoor via driehoeksmetingen de positie van een vliegtuig zo nauwkeurig mogelijk kon worden vastgesteld. Het centrum rapporteerde de vijandelijke vliegtuigen aan het landelijke commandocentrum van de luchtverdediging in Zeist. Elk niet herkend vliegtuig kon van Russische komaf zijn en moest zo snel mogelijk door Nederlandse onderscheppingjagers buiten de landsgrenzen geëscorteerd, verjaagd of neergeschoten worden. Ook de luchtdoelartillerie en de Bescherming Bevolking werden gealarmeerd, de laatste om de bevolking te waarschuwen voor naderend luchtgevaar.
De formele taak van K.L.D. luidde: Het waarnemen, melden, en op kaarten plotten van alle door middel van oog of oor waarneembare vliegtuigbewegingen boven het Nederlandse grondgebied en het melden van, voor luchtverdediging van belang zijnde, vluchten aan hogere organen.
Luchtwachtposten
Vanaf 1951 waren In korte tijd de 276 militaire luchtwachtposten en de bijbehorende luchtwachtcentra uit de grond gestampt. Ongeveer de helft van de posten bestond uit betonnen raatbouwtorens die opgebouwd werden met raatvormige prefab-betonelementen, geleverd door NV Schokbeton. De opbouw uit prefab-elementen was typerend voor de wederopbouwperiode na de Tweede Wereldoorlog. De andere posten waren eenvoudige opbouwen op bestaande gebouwen als fabrieken, molenrompen, dijken, watertorens, bunkers of forten. In Vlijmen was de luchtwachtpost op de bovenste verdieping van de voormalige leerlooierij van Heesbeen in de Meliestraat. Vandaar had men goed zicht over de Voordijk tot Bokhoven, Engelen en ’s-Hertogenbosch. Voor de luchtwachters was het waken en wachten met oog en oor. Gedurende het bestaan van de K.L.D. is er alleen geoefend en doodden veel luchtwachters, in weer en wind, de tijd met buurten, een kaartje leggen en moppen tappen.
Landelijk netwerk.
Nederland was ingedeeld in 8 luchtwachtgroepen. Vlijmen was ingedeeld in groep 8. Groep 8 had 13 luchtwachtkringen met kringletters A t/m L. Vlijmen had nummer B. Elke kring had 3 luchtwachtposten, genummerd 1 t/m 3. Vlijmen had nummer 3. Het postnummer van Vlijmen was dus 8B3. De kringletters hadden ook nog een codenaam voor de telefonische identificatie en de codenaam voor B3 in Vlijmen was “Beker 3”. Het luchtwachtcentrum voor groep 8 was in Eindhoven.
Werving
De werving van de vrijwilligers gebeurde door de gemeenten via wervingsaffiches, persberichten in de regionale kranten en met informatieavonden. Toetreding stond open voor buitengewoon dienstplichtigen, afgekeurden en niet dienstplichtigen van de lichtingen 1941 t/m 1944 en oud-militairen van de lichtingen1935 t/m 1940. De aanmeldingen gingen via de gemeentesecretarie. In het archief SALHA te Heusden bevindt zich een mapje met de inschrijfformulieren van de Vlijmense vrijwilligers van de KLD; C.J.N. van Baardwijk (1930), G.J.M. van Beurden (1934), T.P. Bruurmijn (1930), A.L.A.M. Corman (1914), H.L. Daelmans (1928), P.H. Engelen (1926), H.J. Falier (1933), A. v. Halder (1916). P.A. Mommersteeg (1923) en Th.C. de Vaan (1935). Het K.L.D. heeft landelijk totaal 3700 luchtwachters gehad. Voor de bezetting van de posten werden voor de wachters schema’s gemaakt voor 2 uur per week. De honorering was koffiegeld (ƒ1,- per dienst of per lesavond), dienstkleding (PSU), een premie na twee jaar (ƒ100,-) en het vooruitzicht bij mobilisatie dicht bij huis te blijven.
Opleiding
De torens beschikten over professionele apparatuur zoals Nehome peil- en kijkerinrichting met kompas, afstandsmeter, aparte telefoonverbinding en polaroidzonnebrillen. De kern van de opleiding was het herkennen van vliegtuigen van vriend en vijand aan de hand van hun silhouet en in mindere mate hun motorgeluid. De instructeurs herkenden tenminste 96 vliegtuigen, 77 van NAVO-landen, 19 van Warschaupactlanden. Zij kwamen met bestelauto’s naar de tweewekelijkse lessen en beschikten over honderden dia’s en tientallen schaalmodellen van vliegtuigen. De opleiding vond plaats in de avonduren of op zaterdag en duurde twee jaar. Men beschikte over; het Handboek Korps Luchtwachtdienst, het Handboek Herkenning Vliegtuigen en het Handboek Dienstplichtig Kader..
Het einde
Het is me niet bekend hoe en hoelang in Vlijmen de post gefunctioneerd heeft. Steeds snellere vliegtuigen en verbeterde radardekking, invoering van grond- en luchtgeleide wapensystemen en invoering van radarvuurleidingapparatuur maakten het via oog en oor volgen van vliegtuigen nutteloos. Ook de samenwerking binnen de NAVO en daarmee de beschikking over radargegevens uit omringende landen gaven de definitieve klap. In 1964 kromp het KLD en hield in 1968 op te bestaan. Voor de meeste torens en posten op gebouwen volgde snel de sloop.
Bart Beaard
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan. Aanvoerder van het lokale nieuws.
< Kijk hier voor agenda
< Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
< Wist u dat wij iedere morgen meer dan 4250 nieuwsbrieven verzenden
< Wist u dat wij iedere dag meer dan 10.000 bezoekers hebben op onze website
< Adverteren op Heusden.Nieuws.nl stuur een mail
