Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat het in deel 133 van Historisch Heusden over Turkse gastarbeiders bij Lips Drunen. Tijdens de directievergadering van Lips Drunen in april 1964 werd de beslissing genomen om Turkse gastarbeiders te werven om het grote tekort aan ongeschoold productiepersoneel op te kunnen lossen.
De werving in Turkije was mogelijk geworden door een samenwerkingsovereenkomst tussen Turkije en Nederland. Voor Turken werd gekozen vanwege de goede ervaringen bij andere bedrijven. Jan Handgraaf (1922-2016), toenmalig Hoofd Personeelszaken, werd persoonlijk belast met de werving en plaatsing omdat de directie randzorgen verwachtte, zoals huisvesting, taal, gezinsscheiding, eetgewoonten, geloofsovertuiging, cultuurverschillen, etc.
Arbeidsmarkt
Ondanks een werkeloosheidspercentage van 2% was er in de jaren ’60 in geheel West-Europa een overspannen arbeidsmarkt. Andere bedrijven waren al voorgegaan met het werven van Turkse gastarbeiders. In de 60’er jaren realiseerde Lips een uitbreiding van het scheepsschroevenbedrijf en voorzag een uitbreiding met de brons-, messing-, aluminium- en betonbedrijven. In 1964 had Lips ongeveer 1500 medewerkers in dienst. De prognose was toen dat het bedrijf zou uitgroeien naar 2500 medewerkers in 1970, een aantal dat ook inderdaad bereikt werd. Met de werving had Lips in die tijd wel een pré omdat het bedrijf woningen beschikbaar kon stellen.
Voorbereiding
De directie was er zich van bewust dat een goede voorlichting en informatie van wezenlijk belang was om de komst en het verblijf van de Turken te doen slagen. Op de dag dat het besluit viel, werd allereerst de Ondernemingsraad bijeengeroepen en over het besluit geïnformeerd. Daarna volgden burgemeester H. Stieger en de pastoordeken F. Werner. Het Lips-personeel werd geïnformeerd door de ‘Lips-bode’ en de Drunense gemeenschap door ‘Drunens Kontakt’. Voor de huisvesting werden op het Lipsterrein houten barakken geplaatst en een echtpaar werd aangenomen voor de keuken en het huishoudelijk werk. Van hogerhand was bepaald dat de Turken voor hun gezondheid niet zelf eten mochten bereiden.
Werving en selectie
Er mocht alleen geworven worden in gebieden met grote werkloosheid. Nederland kreeg het noordoostelijke gebied aan de Russische en Iraakse grens met de hoofdstad Risé toegewezen. In het gebied was enige industrie met theefabrieken en kende een werkeloosheid van 35%. De selectie was aan regels gebonden, deels vanwege de Turkse regering, deels vanwege het Nederlandse Ministerie van Sociale Zaken.
Om de werving en selectie te doen slagen, besloot Handgraaf dit zelf ter plaatse te doen, ook om in Turkije contacten te hebben met de lokale autoriteiten. Voor de selectie hanteerde hij drie criteria; de indruk van het uiterlijke postuur, geen alfabeet, tenminste één jaar werkervaring in een fabriek.
De eerste werving en selectie vond plaats in Ankara en sollicitanten waren in grote getale per bus gekomen, een reis van 800 km. De eerste indruk was niet gunstig: ongeschoren, vermoeid, bleek, armoedig gekleed, weinig bagage, geknoopt in een doek. In drie dagen waren 32 mannen uitgezocht. De medische keuring vond plaats in Ankara door een Duitse en een Turkse arts. Het maken van een röntgenfoto van de longen was een onderdeel van de keuring. Van de 32 gegadigden vielen er 12 af en de overgebleven 20 gingen naar Lips. Een Nederlandse vertegenwoordiger verzorgde de formaliteiten. De arbeidscontracten voor één jaar werden getekend. Tien dagen daarna, eind augustus ‘64, was er het vertrek met het vliegtuig vanaf Ankara naar Amsterdam.
De aankomst en introductie
Na de aankomst op Schiphol stond er een kleermaker klaar om van allen de kledingmaat te nemen, zodat de volgende dag in Drunen iedereen nieuwe kleding had: een kostuum, een overhemd, een stropdas en een regenjas. In Drunen aangekomen kregen zij na het eten een gefrankeerde ansichtkaart van Drunen om deze dezelfde avond nog naar hun familie te sturen. Dit als teken dat zij in Drunen behouden waren aangekomen. De eerste nachten sliepen zij in een zaal van cultureel centrum De Hoge Braken.
De volgende dag, zaterdag, kregen zij hun nieuwe kleding en in een touringcar liet het bedrijf de omgeving zien. En op maandag naar de fabriek. In de bedrijfskantine werden zij via een tolk over vele zaken geïnformeerd en maakten zij kennis met hun nieuwe chef. Deze nam hen mee naar hun werkplek. Alles moest worden voorgedaan, omdat niet altijd overal een tolk beschikbaar was. De werkbegeleiding bleek zeer intensief te zijn, maar door hun motivatie hadden zij het werk vlug onder de knieën.
Nog meer groepen
Het ging eigenlijk zo goed dat al in november ’64 een tweede groep van 20 Turken met dezelfde wervingswijze werd gehaald. Beide groepen waren voornamelijk werkzaam in het schroevenbedrijf. Met de overname van de Nederlandse Koperenbuizenfabriek (NeKoBu) in Leiderdorp in 1967 kwam nog een extra groep Turken en enkele Marokkanen. Van de groepen die in 1968 en 1969 geworven werden, gingen de meesten naar het aluminiumbedrijf.
Huisvesting
Op een zeker moment waren de barakken niet toereikend meer en aan het wonen op het bedrijfsterrein kleefden nogal wat bezwaren. Toen het Norbertusgesticht in Elshout in 1967 vrijkwam, kocht Lips het gebouw en werd het voor de Turken beschikbaar gesteld.
Voor de verplichting tot maaltijdverzorging werd bij het Ministerie van Sociale Zaken ontheffing gevraagd en verkregen. Het Elshoutse kruideniersbedrijf Verkooijen speelde hierop in door in hun winkel een ruimte in te richten met Turkse levensmiddelen en artikelen. In 1970 werd het gesticht voor bewoning afgekeurd. Er is toen gekozen voor de huisvesting in enkele woningen in de Zonnebloemlaan voor alleen mannelijke Turken.
Van gastarbeider naar burger
Aanvankelijk waren de Turkse gastarbeiders op contract voor één jaar naar Nederland gekomen. Maar de arbeidsmarkt bleef schaars en de ervaring met de Turken was dermate positief, dat besloten werd hen te houden. Dat betekende wel gezinshereniging. Vanaf 1972 werden door Lips woningen aangeboden en lieten zij hun gezin overkomen. Voor de eerste generatie gastarbeiders werd de migratie van blijvende aard en werden zij zich bewust van het belang van integratie. Een bekroning voor het ‘Turkenbeleid’ was wel de bouw van de Haci Bayram Veli Moskee aan de Wilhelminastraat.
Stichting Destek
In 2008 werd door Stichting Destek de tweetalige publicatie ‘Mijn stamboom in Drunen’ uitgegeven en in de Voorste Venne was een tentoonstelling met biografieën en foto’s van de eerste generatie. In 2014 was er de expositie ’50 jaar Turken in Nederland’.
Bart Beaard
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan. Aanvoerder van het lokale nieuws.
< Kijk hier voor agenda
< Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
< Wist u dat wij iedere morgen meer dan 4250 nieuwsbrieven verzenden
< Wist u dat wij iedere dag meer dan 10.000 bezoekers hebben op onze website
< Adverteren op Heusden.Nieuws.nl stuur een mail
