Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat het in deel 134 van Historisch Heusden over Bierbrouwerij “De Valk” in Vlijmen. Rijdend in de Meliestraat in de richting van de Voordijk is halverwege een flauwe bocht naar rechts. In die bocht staan aan de rechterzijde in het trottoir acht meer dan honderd jaar oude monumentale bomen: knot esdoorns of acer platanoïdes, hun botanische naam.
Achter deze bomen bevinden zich een viertal rijksmonumenten: 517307 voor het gehele complex, 517308 voor de dienstwoning, 517309 voor de voormalige bierbrouwerij en 525778 voor de villa. Al meer dan tien jaar staan de monumenten in verval en worden ze met klimop overwoekerd. In 2021 zijn de monumenten in afzonderlijke delen verkocht. De nieuwe eigenaren zullen zorg moeten dragen voor een cultuurhistorische rapportage en hun verbouwplannen zullen in overleg met CRK (Gemeentelijke Commissie Ruimtelijke Kwaliteit) tot stand komen.
Balduinus van Hest
In september 1894 wordt de bouw van de bierbrouwerij voor houthandelaar Balduinus van Hest (1831-1909) aanbesteed. Aannemer P. Koolen is met ƒ3500, de laagste inschrijver en krijgt de opdracht. Naast zijn woning, Meliestraat 24, wordt de brouwerij gebouwd. Het is een tweelaags gebouw onder een met dakpannen gedekt zadeldak en met een kelder met gepleisterde troggewelven op ijzeren profielen. In 1895 begint de bierbrouwerij ‘B.L. van Hest & Zonen’ met het brouwen onder de merknaam “De Valk”. Uit advertenties is op te maken dat er tarwebier en stout gebrouwen wordt.
Mogelijk is het brouwen al in 1904 gestopt, omdat dan niet meer geadverteerd wordt en er ook geen personeel meer gevraagd wordt. De zonen Jan (1870-1956) en Guus (1873-1947) zullen nog wel enige tijd in de brouwerij gewerkt hebben. In november 1908 wordt de brouwerij ‘uit de hand’ te koop aangeboden, waarbij huren ook tot de mogelijkheid behoort. De brouwerij komt in handen van Cees van Nieuwkuyk uit Dongen.
Cees van Nieuwkuyk
Cees van Nieuwkuyk (1887-1975) koopt de brouwerij. Na de kostschool Rolduc bezocht hij de brouwschool te München. Na zijn aankoop gaat hij op 3 februari 1909 in Vlijmen wonen. De eerste jaren is hij in pension. In 1913 heeft hij de dienstwoning aan de Meliestraat 22 kunnen bouwen en aanvankelijk is voor het huishouden zijn zus Jeanette bij hem ingetrokken. Toen Cees voldoende verdiende en op eigen benen kon staan, is hij in 1916 getrouwd met Jeanne van den Brandt uit Rosmalen. Wanneer de dienstwoning te klein is geworden, wordt in 1927 de villa aan de Meliestraat 20 gebouwd. De villa, naar een ontwerp van de Vlijmense architect Jan van Vlijmen en gebouwd in de stijl van de Amsterdamse School, heeft negen kamers, waarvan zes slaapkamers. De dienstwoning op nummer 22 wordt voortaan als bedrijfsruimte gebruikt.
De Valk Pilsener
Op 27 januari 1925 schrijft hij in schriftje met brouwersrecepten: ‘Licht mout klaart beter dan zwaar mout. Om in de wintermaanden het lekkerste bier te hebben (vol van smaak) gebruik ik Aalschensche of Poperingscher Hop’. Van Nieuwkuijk heeft vanaf 1929 het plan om de brouwerij uit te bouwen tot een veel groter complex. De bouw van de omstreeks 15 meter hoge bakstenen brouwtoren met trappenhuis wordt het hoogtepunt en komt in augustus 1934 gereed. Ook het ontwerp van de brouwtoren is van architect Jan van Vlijmen.
Op een tekening van NV Grasso Machinefabrieken uit ’s-Hertogenbosch is nog te zien hoe de gehele installatie is opgebouwd. Op de begane grond bevindt zich, naast de machinekamer, de brouwerij om pilsener te brouwen. Op de eerste verdieping de gisttank, op de tweede verdieping de wortkoeler en zoetwaterbak en op de derde verdieping een koelbak. Nadat het bier gebrouwen is, wordt het vanaf de brouwerij door grote leidingen naar het ‘koelschip’ boven in de toren gepompt. De kelder van de oude brouwerij werd de afvulkelder. De brouwerij is geschikt voor het brouwen van ondergistende bieren, de pilseners.
In 1946 vraagt Van Nieuwkuyk bij het gemeentebestuur een vergunning voor het bouwen van een ketelhuis, waarin een stookketel en een boiler geplaatst kunnen worden. Ook komt er een kolenhok en een 10 meter hoge ronde bakstenen fabrieksschoorsteen. De bouwtekening is gemaakt door architect Piet Verboord.
Ad van Nieuwkuijk
In 1949 trouwde zoon Ad van Nieuwkuyk (1919-1988) en werd er aan de westzijde van de villa een kleine keuken aangebouwd. Zo konden zowel bierbrouwer Cees en zijn vrouw Jeanne, als bierbrouwer Ad en zijn vrouw Christine in de villa wonen.
In 1955 nam Ad van Nieuwkuyk de brouwerij over. Hij levert bier op vat en fles aan diverse cafés en instellingen in Vlijmen en omgeving, maar ook aan katholieke militaire tehuizen en kazernes in geheel Zuid-Nederland. Halverwege de jaren ‘60 wordt de bierproductie gestaakt. De apparatuur is aan vervanging toe en de investering daarvoor is te groot. Het bedrijf is verder gegaan als limonadefabriek en drankenhandel en maakt o.a. de vruchtenlimonades onder de naam Fency. Het zijn enkelvoudige sappen, gepasteuriseerd en zonder kleur- en conserveringsmiddelen.
Ad van Nieuwkuyk zoekt ook naar een goede vervanging van zijn eigen bier en komt bij het Duitse Dortmunder “Hansa” uit, later bekend als DAB (Dortmunder Actien Brauerei). Het bedrijf heeft tot 1985 gefunctioneerd. Ad ging om gezondheidsredenen met pensioen en overleed, op 30 juni 1988, op 68-jarige leeftijd. Zijn echtgenote Christine overleed op 25 december 2011.
Industrieel erfgoed
Sinds halverwege de jaren ’60 is de brouwerij niet meer als zodanig in gebruik. De installatie werd ontmanteld en de belangrijkste onderdelen zijn verdwenen. Enkele apparaten die in de brouwerij gebruikt zijn staan er nog, maar er is geen sprake van enige samenhang wat de brouwgeschiedenis van weleer kan verduidelijken. Er staan onder andere een enorme platenkoeler van bijna twee meter lengte van de firma Technokinia S.A. uit Zürich, een koperen flessenvuller, een viertal tanks, een GRASSO-compressor en een incomplete maar originele kronenverkurker van de firma Ortmann und Herbst, diverse andere kroonkurkmachines, brandijzers om tonnen te nummeren, stansen, pompen, slangen, drukvaten en noem maar op.
Bart Beaard
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan. Aanvoerder van het lokale nieuws.
< Kijk hier voor agenda
< Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
< Wist u dat wij iedere morgen meer dan 4250 nieuwsbrieven verzenden
< Wist u dat wij iedere dag meer dan 10.000 bezoekers hebben op onze website
< Adverteren op Heusden.Nieuws.nl stuur een mail
