Een nieuwe Aflevering van Historisch Heusden geschreven door Bart Beaard en deze keer gaat het in deel 169 van Historisch Heusden over Veldnamen en Gemeente Herpt en Bern. Op 5 oktober 1978 presenteerde Herptenaar Christ van Herpt (1893-1984) zijn 353 pagina’s tellende boekwerk met de titel ‘Historische beschrijving van de gronden gelegen in de voormalige gemeente Herpt en Bern.‘ Zijn hoofdreden voor dit onderzoek was de ruilverkaveling Heusden-Vlijmen in de zestiger jaren.
Alle veldnamen zouden verdwijnen, omdat de bestaande kavels vervielen en er nieuwe voor in de plaats kwamen, waarbij een vormverbetering en vergroting werd nagestreefd. Met de ruilverkaveling werd het enigszins glooiende landschap door bulldozers vlak geschoven en vele oude wegen, sloten en houtwallen verdwenen. Bestaande wegen werden soms vernieuwd en nieuwe wegen werden aangelegd. Ook werden voor de waterbeheersing nieuwe waterlopen aangelegd en bestaande verbeterd.
Veldnamen
In het verleden gaf een eigenaar een veldnaam of toponiem aan een akker of weide om het te kunnen onderscheiden. Het kon gaan om een enkel of meerdere percelen. Opvallend is de buitengewone rijkdom van namen. Veel namen vinden hun oorsprong in de 11e tot de 16e eeuw. Na de middeleeuwen nam het aantal veldnamen aanmerkelijk toe door ontginningen en grondverdeling. Veldnamen werden ook als straatnamen gebruikt en voor sloten. De namen hadden vaak een directe relatie met het landschap, de hoge of lage ligging, de grootte van het perceel, de bodemgesteldheid, de begroeiing of dieren. Deze namen kwamen ook wel voor in transacties, zoals bij verkoop of vererving van een boerderij. Men zou het kunnen zien als een voorloper van de kadastrale aanduiding, want de komst van het kadaster in 1832 maakte een eind aan het gebruik van veldnamen bij eigendomsoverdracht.
Christ van Herpt
Bij zijn onderzoek in de jaren 1963-1978, totaal 17 jaren!, ging Van Herpt uit van het verzamelplan met kaarten (minuutplans 1811-1832) van de toenmalige kadastrale gemeente Herpt & Bern met de indeling:
Sectie A, blad 01: Bern; De Waarden, De Doornwaard
Sectie A, blad 02: Bern; Bern
Sectie B, blad 01: Herpt; De Waarden, De Mommerenhoek
Sectie B, blad 02: Herpt; Het Hoofdblok, Het Dijkblok
Sectie B, blad 03: Herpt; Het Wielblok, Het Kerkblok
Sectie C, blad 01: Herpt; Herptsche Veld, De Zeggelaar
Het O.A.T. (Oorspronkelijk Aanwijsbare Tafel) gaf het aantal percelen; voor Sectie A: 125, voor Sectie B: 397, voor Sectie C: 367, totaal 889. Van alle percelen registreerde hij uit het O.A.T.: plaatselijke benaming, eigenaar of vruchtgebruiker, soort eigendom (weiland, bouwland, huis, tuin, erf), de grootte in morgens (1 hectare = 1,1 morgen) en de grootte van de bebouwing. Met Piet van Haren (1918-2000) uit Hedikhuizen, polderwerker van het waterschap ‘Herpt en Bern, en het Herptsche Veld’ en enkele oudere personen vormde hij een toponiemenwerkgroep. Deze zocht naar de ontbrekende veldnamen waaronder één of meerdere kadastrale percelen hadden gelegen. Uiteindelijk kwam Van Herpt tot een complete lijst met veldnamen: Sectie A: 61, Sectie B: 89 en Sectie C: 36. Totaal 186 veldnamen.
De ontwikkeling van kadastrale percelen kon splitsing of vereniging inhouden en dan kwamen er nieuwe kadastrale nummers. Ook registreerde hij de veranderingen op een perceel zoals sloop en stichting. De kadastrale hulpkaart maakte voor hem de perceelsveranderingen inzichtelijk.
Aan een perceel is ook een eigenaar gekoppeld: de kadastrale legger met leggernummer. Wanneer de eigenaar veranderde door verkoop, overlijden of vererving registreerde hij het nieuwe leggernummer met de bijbehorende naam en noteerde hij het aankoopbedrag uit de hypothecaire akte. Met de aanleg van de Bergsche Maas, waardoor Bern en Herpt van elkaar gescheiden werden, kwam er kadastraal een grote wijziging. Hij registreerde de ontwikkeling van alle percelen en eigenaren tot 31 december 1976 toen alle nieuw gevormde percelen vanwege de ruilverkaveling een nieuw kadastraal nummer kregen. Veel informatie heeft Van Herpt ook kunnen gebruiken voor zijn genealogisch onderzoek van de Herptse families Van Herpt, Muskens, Verhoeven en De Wilt.
Tarcisius van Schijndel (1912-1992)
In 1962 heeft deze pater van Abdij Mariënkroon, toenmalig voorzitter van Heemkundekring Onsenoort, enkele malen gepubliceerd over veldnamen. Dat ging in samenwerking met het Bureau van Naamkunde en Nederzettingsgeschiedenis te Amsterdam. Over Herpt publiceerde Van Schijndel een beschrijving van enkele veldnamen:
Op de Vliedert: a) heuvel; b) als achtervoegsel van struik- en boomnamen, gevormd van vlier. In 1474 “den Vlydert”.
De lieve Morgen: a) zeer vruchtbare grond; b) bouwland dat al vroeg tot algemeen landmaat is geworden.
In de grint: Duidt aan dat ze pas van jongere datum is, toen de naam werd gegeven.
Hackengeseet: Zaailand op oud eikenhakhout terrein. Anno 1576 “hackengeest”.
Hooyslagen: Elk stuk land dat door een of andere afbakening aan de gemeenschappelijke gronden was onttrokken. Anno 1375 “Op de Oyslaghen”.
Overhoef: Het eerste lid duidt de relatieve onderlinge ligging aan, terwijl het tweede lid de hoeve zelf is. Anno 1399 “totten overhoeff toe”.
Herpterbroek: Het eerste lid verwijst naar de plaatsnaam zelf, terwijl het tweede lid laag gelegen drassig land aanduidt, dat vroeger geen afwatering had. Anno 1452 “int Herpterbroeck”.
In die hoeven: Gehucht waar vele boerenhoeven op voorkomen.
Beverpoel: Eerste lid is een diernaam. Tweede deel moerasgebied – laag land, stilstaand water, wat ook als veldnaam voorkomt.
Strepen: Langgerepte reep – streep velden.
Kerkblok: Eerste lid verdient bijzondere aandacht. Uit het groot grondbezit van kerken, kloosters, vicariaten vallen tal van oude veldnamen te verklaren.
Dijkblok: Eerste lid duidt op een dijk, waterkering.
Wielblok: Eerste lid een kolk, ontstaan door een dijkdoorbraak. Het woord duidt op de wieling, draaiing, kolking, die destijds ter plaatse door de kracht van het door de dijkopening instromende water ontstond.
Ophoven: Naast andere hoeve, maar bovenwaarts bv. aan water gelegen. Anno 1407 “te Ophoven”.
Wildegenacker: Perceel land waarin een kleine wel aanwezig is of geweest is.
Mommerenhoek Afkomstig van momber = voogdschap.
Halver Mase: Perceel land gelegen tussen een bepaalde plaats en de Maas.
Zeggelaar; Van Sigulf-een mansnaam, en bos.
Bart Beaard
Begin de dag met het nieuws uit je gemeente met de gratis Nieuwsbrief. KLIK HIER en meld je aan. Aanvoerder van het lokale nieuws.
< Kijk hier voor agenda
< Volg HeusdenNieuws ook via Facebook
< Wist u dat wij iedere morgen meer dan 4750 nieuwsbrieven verzenden
< Wist u dat wij iedere dag meer dan 10.000 bezoekers hebben op onze website
< Adverteren op Heusden.Nieuws.nl stuur een mail
