Monumenten in Heusden: Stoepstenen in Heusden
Veel herenhuizen in de Vesting hebben aan hun straatzijde een hardstenen stoep, waarlangs een rij hardstenen stoeppalen staat. Vaak zijn de palen onderling of met de voorgevel verbonden met smeedijzeren sierkettingen of vierkante ijzeren gordingen.
Men kent ook nog verkeerswerende palen zoals schamppalen en stootpalen. De stoeppaal diende ervoor om de stoep, die particulier bezit was, af te scheiden van de openbare rijweg. Zij werden veelal door lokale steenhouwers gemaakt en zij zijn er in een variëteit aan uitvoeringen: cilindrisch, achthoekig, kegelvormig, verschillende hoogten en kopafwerkingen, versierd met zwart ingekleurde vlakken, enz..
In de Vesting staan ook nog een achttal stoepstenen uit het begin van de 17e eeuw, waarover dit artikel gaat.
Voorgevormde stoepstenen
Op het einde van de 16e
eeuw begon de winning van natuursteen uit de steengroeven in de omgeving van
Namen (B) en Escaussines in Henegouwen (B). Deze natuursteen werd later bekend
als Naamse of Escosijnse en werd bij de
bouw van herenhuizen van overheidsgebouwen gebruikt voor
vloeren, stichtingstenen, plintplaten, stoepen en stoeppalen. In de buurt van de
steengroeven werden in werkplaatsen ook ‘voorgevormde’ stoepstenen vervaardigd,
welke over de Schelde langs Antwerpen vervoerd werden naar vestingsteden in de
Republiek der Verenigde Nederlanden. Men kende uitvoeringen met voluten (krul-
of spiraalvormig) en rolwerk (rolwerk ornamentiek is in werkelijkheid de vorm van leer dat bewerkt is door
er krullen in te snijden en het om te slaan en te vormen). De voorvlakken van
de ‘voorgevormde’ stenen werden door steen- of beeldhouwers in de vestingsteden
verder fraai afgewerkt en voorzien van wapenschilden, leeuwenkoppen,
jaartallen en versieringen in diverse stijlen als gotisch, renaissance en
Lodewijk XVI-stijl.
Foto Links: Bij pand Sterrestraat
7 staan twee stoepstenen met voluten. Links staat een mannelijke stoepsteen met
een familiewapen en rechts een vrouwelijke met een ruit. Foto Ad Pellemans.
Foto Midden: Stoepstenen bij monumentale panden, v.l.n.r.:
Oudheusdensestraat 8, 2x Vismarkt 7 en Breestraat 13. Foto Ad Pellemans.
Foto Rechts: De stoepstenen bij
het oorlogsmonument in Heusden zijn in 2005 door stadsrestaurateur René van
Boxtel gemaakt. Collectie SALHA
Mannelijk en vrouwelijk
Vaak werd een stoep aan
weerszijden afgesloten door zitbankjes met op de hoeken een bijna identiek stel
stoepstenen. Een verschil was er in de wapenschildjes: een ‘mannelijke’ steen
met een hartvormig wapenschildje stond volgens de regels van de heraldiek links
en een ‘vrouwelijke’ steen met een ruitvormig wapenschildje stond rechts voor
het huis. Bij het pand Sterrestraat 7 staan zo’n stel stoepstenen.
Oorlogsmonument
Aan het
oorlogsmonument in de Pelsestraat, ter herdenking van de stadhuisramp op 5
november 1944, zijn in 2005 twee stoepstenen toegevoegd. De stenen zijn door
stadsrestaurateur René van Boxtel gerestaureerd en gedeeltelijk vernieuwd. De
linker steen, in gotische stijl, heeft het gemeentewapen van de voormalige gemeente
Heusden. De rechter steen is in renaissancestijl. Beide stijlen refereren aan
de twee bouwstijlen van het verwoeste stadhuis.
Bart Beaard
